واکاوی دیدگاه‌های فریقین درباره «الذین أوتوا العلم» در سوره عنکبوت

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم فرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 استادیار گروه علوم فرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

3 دانشجوی دکتری علوم فرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی, دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

در تفسیر آیه 49 سوره عنکبوت: *بَلْ‏ هُوَ آیاتٌ‏ بَیِّناتٌ‏ فِی‏ صُدُورِ الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم‏*، ابهاماتی درباره عبارت­های «هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ» و «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» وجود دارد و با توجه به این‌که رجوع ضمیر «هو» به چه کسی و یا چه چیزی است، مفهوم «آیاتٌ بَیِّناتٌ» و مهم­تر از آن، تعیین مصداق «الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ» تغییر خواهد کرد. این پژوهش با شیوه توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی دیدگاه‌های تفسیری فریقین در پنج قرن نخست هجری پرداخته است. دیدگاه­های فریقین درباره مصداق عبارت «الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم‏» عبارتند از: اهل کتاب و علمای آنان، اهل کتابی که مسلمان شده­اند، مؤمنان، علما، پیامبر اسلام و امامان معصوم. در این میان امامان فقط خود را مصداق آیه معرفی نموده­اند. در نقد دیدگاه­ها، نخست در تعیین مرجع ضمیر «هو» بین پیامبر و قرآن، مشخص شد که قرآن مرجع ضمیر است و درنتیجه، برخی از مصادیق ذکرشده برای عبارت «الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم‏» صلاحیت مصداق بودن را از دست دادند و با تبیین مفهوم عبارت «آیاتٌ‏ بَیِّناتٌ‏»، اختصاص «الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم» ‏‏به پیامبر اکرم و امامان معصوم آشکارگردید که در برخی روایات تفسیری شیعه بدان اشاره شده است.

تازه های تحقیق

نتیجه

  1. تفاوت فهم درباره واژگان، ترکیبات، مفهوم کل آیه، مصداق و ...، منشأ اختلافات تفسیری است. از سوی دیگر، معنای ظاهری آیات و مفاهیم باطنی آن‌ها به هم مرتبط هستند و جدای از هم نیستند. تبیینی که برای یک آیه بیان می­شود، باید هم با واژگان آیه و هم با ترکیبات آن‌ها و هم با کل مفهوم جمله سازگار باشد و اگر تبیین عرضه شد و با ظاهر آیه سازگاری نداشت، حداقل امکان تأویل ناسازگاری وجود داشته باشد.
  2. اختلاف‌نظر مفسران در آیه موردنظر، درباره مرجع بودن قرآن یا پیامبر برای ضمیر هو و درباره مصداق «الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم» ‏‏بود. با توجه به سیاق آیات، نادرستی نظری که پیامبر را مرجع ضمیر می­دانست و مصداق‌های مرتبط با این نظر، آشکار گشت. سپس با تحلیل "آیات بینات " بودن قرآن، مشخص شد که مصداق سازگار با این آیه باید طهارت تکوینی داشته باشد. در میان دیدگاه‌های موجود درباره مصداق «الَّذِینَ‏ أُوتُوا الْعِلْم» ‏‏فقط پیامبر و امامان معصوم می­توانند مصداق این آیه باشند و سایر مصداق‌ها به خاطر نداشتن طهارت تکوینی، خودبه‌خود صلاحیت مصداق بودن را برای این عبارت از دست می­دهند.
  3. مشخص شدن ابهامات موجود در این آیه، موجب می­شود که ابهامات برخی دیگر عبارت‌های قرآنی همانند "راسخون فی العلم " نیز برطرف شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Shiite and Sunni Views regarding “Those Who Have been Given Knowledge” in the Chapter of al-Ankabut

نویسندگان [English]

  • Mohsen Nouraei 1
  • mahdi taqizade tabari 2
  • ghamar koohi gunyani 3
1 Associate Professor, Department of Quran and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
2 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith, Faculty of Theology and Islamic Studies, Mazandaran University, Babolsar, Iran
3 PhD student in Quranic and Hadith Sciences, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
چکیده [English]

In the exegesis of verse 49 of the chapter of al-Ankabut, “Indeed, it is [present as] manifest signs in the breasts of those who have been given knowledge…,” there are ambiguities regarding the phrases “it is [present as] manifest signs” and “those who have been given knowledge” and considering who or what the pronoun it/he refers to, the meaning of “manifest signs” and, more importantly, the designation of the referent of “those who have been given knowledge” would change. This study delves into the exegetic views of the Sunnis and Shiites in the first five Hegira centuries using a descriptive-analytic method. The views of the Sunnis and Shiites regarding the referent of the phrase “those who have been given knowledge” are as follows: the followers of the Divine Scriptures (i.e. Christians, Jews, Sabians, and Magi) and their scholars, followers of the Divine Scriptures who have become Muslims, believers, scholars, the Prophet of Islam (peace be upon him and his household) and the Infallible Imams. Among these, the Imams have identified only themselves as the referents of the verse. In critiquing the views, firstly, in determining the reference of the pronoun “huwa” (he/it) between the Prophet and the Quran, it was clear that the pronoun refers to the Quran and, as a result, some of the aforementioned instances lose the qualification of being a referent for the phrase “those who have been given knowledge” and the specificity of this phrase to the Holy Prophet (peace be upon him and his household) and the Infallible Imams it becomes clear after explaining the meaning of the phrase “manifest signs” and this has been indicated in some Shiite exegetic narrations.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • “those who have been given knowledge”
  • Holy Prophet (peace be upon him and his household)
  • Shiites and Sunnis
  • Ahlulbayt
  • Ahl al-Sunnah

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى (1385 ق)، دعائم الإسلام، چاپ دوم، قم: بی‌نا.
    2. ابن فارس، احمد بن فارس (1404 ق)، معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم: بی‌نا.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: بی‌نا.
    4. ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمان بن محمد (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن ابى حاتم)، چاپ سوم، ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز.
    5. ابن‏ابى‏زمنین، محمد بن عبدالله (1424 ق)، تفسیر ابن ابى زمنین، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    6. ابن عاشور، محمدطاهر (1420 ق)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، چاپ اول، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
    7. ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    8. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420 ق)، البحر المحیط فى التفسیر، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
    9. استرآبادى، على (1409 ق)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، چاپ اول، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم: مؤسسه النشر الإسلامی.
    10. اشکورى، محمد بن على (1373 ش)، تفسیر شریف لاهیجى، چاپ اول، تهران: دفتر نشر داد.
    11. آلوسى، محمود بن عبدالله (1415 ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    12. بحرانى، هاشم بن سلیمان (1415 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: موسسه البعثة، قسم الدراسات الإسلامیة.
    13. بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418 ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    14. تیمى، یحیى بن سلام (1425 ق)، تفسیر یحیى بن سلام التیمى البصرى القیروانى، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    15. ثعالبى، عبدالرحمان بن محمد (1418 ق)، تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    16. ثعلبى، احمد بن محمد (1422 ق)، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    17. جزایرى، نعمت‏الله بن عبدالله (1388 ش)، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: نور وحى.
    18. جوادی آملی، عبدالله (1386 ش)، سرچشمه اندیشه، محقق: عباس رحیمیان محقق، چاپ پنجم، قم: اسراء.
    19. جوادی آملی، عبدالله (1389 ش)، تفسیر تسنیم، محقق: عبدالکریم عابدینی، چاپ سوم، قم: اسراء.
    20. حاجی خانی، علی، روحی برندق، کاووس، جلیلیان، سعید و محسن فریادرس (1395 ش)، تحلیل معنا شناسانه کاربست ترکیبات اولواالالباب، الذین اوتوا العلم و اولواالعلم در قرآن کریم، احسن الحدیث، ج 2، ص 57 ـ 73.
    21. حویزى، عبد علی بن جمعه (1415 ق)، تفسیر نور الثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
    22. درویش، محیى‏الدین (1415 ق)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، چاپ چهارم، حمص: الارشاد.
    23. دعاس، احمد عبید (1425 ق)، اعراب القرآن الکریم (دعاس)، چاپ اول، دمشق: دارالفارابی للمعارف.
    24. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، دمشق: بی‌نا.
    25. زبیدى، ماجد ناصر (1428 ق)، التیسیر فی التفسیر للقرآن بروایة أهل البیت، چاپ اول، بیروت: دارالمحجة البیضاء.
    26. زحیلى، وهبه (1422 ق)، التفسیر الوسیط (زحیلى)، چاپ اول، دمشق: دارالفکر.
    27. زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
    28. سبزوارى، محمد (1419 ق)، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    29. سمرقندى، نصر بن محمد (1416 ق)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
    30. سیواسى، احمد بن محمود (1427 ق)، عیون التفاسیر، چاپ اول، بیروت: دار صادر.
    31. سیوطى، عبدالرحمان بن ابى‏بکر (1404 ق)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، چاپ اول، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشى نجفى.
    32. شبر، عبدالله (1407 ق)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، چاپ اول، کویت: شرکة مکتبة الالفین.
    33. شریفی محمد، عسکری کامل (1395 ش)، معناشناسی اوتوا العلم در آیات و روایات، همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی.
    34. صادقى تهرانى، محمد (1406 ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، چاپ دوم، قم: فرهنگ اسلامى.
    35. صافى، محمود (1418 ق)، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه مع فوائد نحویة هامة، چاپ چهارم، دمشق: دارالرشید.
    36. صدیق حسن خان، محمدصدیق (1420 ق)، فتح البیان فى مقاصد القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    37. صفار، محمد بن حسن (1404 ق)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلی‌الله علیهم، چاپ دوم، قم: بی‌نا.
    38. صنعانى، عبدالرزاق بن همام (1411 ق)، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفة.
    39. طباطبایى، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    40. طبرانى، سلیمان بن احمد (2008 م)، التفسیر الکبیر/ تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى)، چاپ اول، اربد: دارالکتاب الثقافی.
    41. طبرسى، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.
    42. طبرسى، فضل بن حسن (1412 ق)، تفسیر جوامع الجامع، چاپ اول، قم: حوزه علمیه قم: بی‌نا.
    43. طبرى، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى)، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفة.
    44. طنطاوى، محمد سید (1997 م)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، چاپ اول، قاهره: نهضة مصر.
    45. طوسى، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    46. طیب، عبدالحسین (1369 ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: اسلام.
    47. علوان، عبدالله بن ناصح (1427 ق)، اعراب القرآن الکریم (علوان)، چاپ اول، طنطا: دارالصحابة للتراث.
    48. عیاشى، محمد بن مسعود (1380 ق)، تفسیر العیّاشی، چاپ اول، تهران: بی‌نا.
    49. فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    50. فراء، یحیى بن زیاد (1980 م)، معانى القرآن (فراء)، چاپ دوم، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
    51. فراهیدى، خلیل بن احمد (1409 ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: بی‌نا.
    52. فضل‌الله، محمدحسین (1419 ق)، من وحى القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالملاک.
    53. فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى (1415 ق)، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبة الصدر.
    54. قاسمى، جمال‏الدین (1418 ق)، تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    55. قرشى بنابى، على‏اکبر (1371 ش)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    56. قمى مشهدى، محمد بن محمدرضا (1368 ش)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى. سازمان چاپ و انتشارات.
    57. قمى، على بن ابراهیم (1404 ق)، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: بی‌نا.
    58. کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله (1423 ق)، زبده التفاسیر، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة.
    59. کلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: الإسلامیة.
    60. کوفى، فرات بن ابراهیم (1410 ق)، تفسیر فرات الکوفی، چاپ اول، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
    61. ماتریدى، محمد بن محمد (1426 ق)، تأویلات أهل السنة (تفسیر الماتریدى)، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    62. ماوردى، على بن محمد، بی‌تا، النکت و العیون تفسیر الماوردى، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    63. مدرسى، محمدتقى (1419 ق)، من هدى القرآن، چاپ اول، تهران: دار محبی الحسین.
    64. مراغى، احمد مصطفى، بی‌تا، تفسیر المراغى، چاپ اول، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
    65. مسعودی، محمدمهدی (1392 ش)، بررسی مفهومی و مصداقی اوتواالعلم در آیه 49 سوره عنکبوت، آموزه‌های قرآنی، ج 18، ص 129 ـ 148.
    66. مصطفوى، حسن (1368 ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: بی‌نا.
    67. مغنیه، محمدجواد (1424 ق)، التفسیر الکاشف، چاپ اول، قم: دارالکتاب الإسلامی.
    68. مقاتل بن سلیمان (1423 ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    69. مکى بن حموش (1429 ق)، الهدایة إلى بلوغ النهایة، چاپ اول، شارجه: جامعه الشارقه، کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
    70. نحاس، احمد بن محمد (1421 ق)، اعراب القرآن (نحاس)، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
    71. واحدى، على بن احمد (1415 ق)، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز (واحدى) چاپ اول، بیروت، دارالقلم.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار