نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسنده
دانشیار، گروه تفسیر و علوم قرآن، دانشکدۀ علوم قرآنی شیراز، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
یکی از آیاتی که مفسران و مترجمان در معنا و تفسیر آن اختلاف‌نظر داشته‌اند آیۀ ۱۱ سورۀ طارق است. آنچه موجب اختلاف شده معنای دقیق واژۀ «رجع» در این آیه است. خداوند در این آیه می‌فرماید: «وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْع». در ترجمه‌ها و تفاسیر، معانی متعددی برای این واژه ارائه شده است. احتمالاً تمامی این معانی نمی‌توانند صحیح باشند.
مهم‌ترین سؤال پژوهش حاضر عبارت است از اینکه علت اختلاف مترجمان در ترجمۀ واژۀ «رجع» چیست؟ پاسخ این سؤال منوط به پاسخ سؤالات بعدی است: دیدگاه واژه‌پژوهان در معنای «رجع» چیست؟ آیا مستند روایی در معنای «رجع» وجود دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است کدام روایت مرجح است؟ آیا مفسران در ادوار مختلف در معنا و تفسیر «رجع» بیش‌تر متأثر از واژه‌پژوهان بوده‌اند یا روایات؟ آیا روابط همنشینی و جانشینی، که در معناشناسی نوین کاربرد دارد، در تشخیص معنای صحیح واژه کارساز است؟
مفسران چهار دیدگاه دربارۀ معنای «رجع» در آیۀ 11 سورۀ طارق ارائه کرده‌اند:
دیدگاه مترجمان دربارۀ معنای «رجع»
مترجمان فارسی و لاتین قرآن نیز مانند مفسران در معنای «رجع» اختلاف‌نظر داشته، به طوری که آن را به باران یا گردش ستارگان ترجمه کرده‌اند، مترجمان نیز متأثر از مفسران بیش‌تر توجه به روایات داشته‌اند.
یکی از روش‌های نوینی که در معناشناسی قرآن جایگاه خود را تثبیت کرده است معناشناسی بر اساس روابط همنشینی و جانشینی است. از معروف‌ترین چهره‌های این دانش توشیهیکو ایزوتسوی ژاپنی است که در دو کتاب خدا و انسان در قرآن و مفاهیم اخلاقی در قرآن به این گونه معناشناسی پرداخته است.
در قرآن دو آیه وجود دارد که از نظر ساختار به آیۀ موردبحث شباهت دارد: آیۀ «وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوج» (بروج: ۱؛ ترجمه: قسم به آسمان که دارای برج‌هاست) و آیۀ «وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُک» (ذاریات: ۷؛ ترجمه: قسم به آسمان مشبک). سه واژۀ اول این دو آیه عیناً در آیۀ ۱۱ سورۀ طارق تکرار شده و تفاوت در دو واژۀ «البروج» و «الحبک» است. با توجه به این شباهت ساختاری، با استفاده از روش روابط جانشینی می‌توان از این دو آیه در تشخیص معنای صحیح «الرجع» در آیۀ ۱۱ سورۀ طارق کمک گرفت.
توضیح اینکه اگر «البروج» را در آیۀ «وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوج» (بروج: ۱) جایگزین «الرجع» در آیۀ «وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْع» (طارق: ۱۱) کنیم معنای حاصل «قسم به آسمان دارای ستارگان» می‌شود. روح معنایی یا هستۀ معنایی در معانی که برای «حبک» در تفاسیر آمده «زیبایی» است. با این توضیح اگر «حبک» ستارگان معنا شود، می‌تواند جایگزین «الرجع» در آیۀ «وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْع» شود و این‌گونه معنا شود: «قسم به آسمان داری ستارگان». با توجه به روابط جانشینی‌ای که در این سه آیه انجام پذیرفت و همچنین روایت ابن‌زید، که تأیید این معنا است، به این نتیجه می‌رسیم که مترجمان و مفسرانی که «الرجع» را به‌معنای طلوع و غروب خورشید، ماه و ستارگان گرفته‌اند به صواب نزدیک‌تر هستند. همچنین معانی چون ملائکه برای «رجع» وجه قابل قبولی ندارد و مفسران بدون توجه به احتمال ماتریدی به نقل آن پرداخته‌اند.
مفسران و مترجمان در معنای «رجع» در آیۀ «وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الرَّجْع» اختلاف‌نظر دارند. واژه‌پژوهان معنای اصلی «رجع» را بازگشت دانسته‌اند؛ از این رو، نزد آنان معنای «باران» برای این واژه قطعیت نداشته است. باران؛ گردش خورشید، ماه و ستارگان؛ ملائکه؛ و روح از معانی گفته‌شده برای این واژه در تفاسیر است و باران و گردش ستارگان دو معنای گفته‌شده در ترجمه‌ها. با روش روابط جانشینی در معناشناسی جدید با توجه به دو آیۀ «وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوج» (بروج: ۱) و آیۀ «وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُک» (ذاریات: ۷)، که شباهت‌های فراوانی دارند، دو واژۀ «البروج» و «الحبک» می‌توانند جانشین «الرجع» شوند که در این صورت، معنای «الرجع» به گردش ستارگان نزدیک‌تر است تا باران.
ابن‌عربى، محمد بن على.(۱۴۲۲ ق). تفسیر ابن‌عربى. دار إحیاء التراث العربی.
بقاعى، ابراهیم بن عمر. (۱۴۲۷ ق). نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور. دار الکتب العلمیة.
سمرقندى، نصر بن محمد. (۱۴۱۶ ق). تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم. دار الفکر.
قمى، على بن ابراهیم. (۱۳۶۳). تفسیر القمی. دار الکتاب.
ماوردى، على بن محمد. (بی‌تا). النکت و العیون تفسیر الماوردى. دار الکتب العلمیة.
مهائمى، على بن احمد. (۱۴۰۳ ق). تفسیر القرآن المسمى تبصیر الرحمن و تیسیر المنان. عالم الکتب.
مقاتل بن سلیمان. (۱۴۲۳ ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. دار احیاء التراث العربی.
Yusuf, A. (1934). The Holy Qurān: English Translation & Commentary (With Arabic Text). Kashmiri Bazar, Lahore: Shaikh Muhammad Ashraf.
Qarai, A. (2019). The Qur'an: With a Phrase-by-Phrase English Translation. Independently published.
Shakir, M. H. (2001). The holy quran: arabic text and english translation. Worldwide Organization For Islamic Services (WOFIS).
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
The word “returning/resurgent” (rajʿ) in the verse “By the resurgent heaven” is one of the words for which Persian and English exegetes and translators of the Quran have not provided a single meaning. Rain; rotation of the sun; moon, and stars; angels, and soul are some of the meanings mentioned for this word in exegeses, and rain and the rotation of the stars are two meanings mentioned in translations. This research studies the reasons for the differences in the meaning of rajʿ through a historical-analytical method and has taken steps to solve the problem through a new semantic and paradigmatic relations method. Examining lexical sources, the course of exegeses, and analysis of narrations show that some etymologists and exegetes have gone wrong in finding the meaning of this word. Considering the fact that the narrations in this topic have problems in terms of the chain of narrators and they themselves differ in presenting the meaning of this word, it is difficult to give preference to them. Similarly, lexical sources have also not been able to prevent the difference of views. Therefore, in the following article, by applying paradigmatic relations and considering the semantics of two similar verses from the al-Dhariyat and Buruj Chapters, the problem of the preference of narrations has been solved and the correct meaning has been presented.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله