نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه معارف اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران.
2 دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
در آیۀ ۱۴۳ سورۀ بقره، از گروهی با تعبیر «امت وسط»، به‌عنوان شاهدان بر اعمال مردم، یاد شده است: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا» (ترجمه: و بدین‌گونه شما را امت وسط قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر بر شما گواه باشد). برخی از اندیشمندان برای اثبات عصمت انبیا و امامان معصوم (ع) به این آیه استناد کرده و مقام شهادت بر اعمال را دلیل عصمت بیان کرده‌اند. اما باید توجه کرد که در صورتی می‌توان از این آیه برای اثبات عصمت استفاده کرد که میان عصمت و مقام شهادت رابطۀ تساوی حاکم باشد. علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی، دربارۀ اینکه بین عصمت و مقام شهادت رابطۀ تساوی برقرار است یا عموم و خصوص مطلق، اختلاف‌نظر دارند. اگر میان این دو رابطۀ تساوی حاکم باشد، مقام شهادت مقام انحصاری معصومان خواهد بود و می‌توان به آن به‌عنوان یکی از ادلۀ نقلی عصمت استناد کرد، اما اگر رابطۀ میان عصمت و مقام شهادت عموم و خصوص مطلق باشد، مقام شهادت علاوه بر معصومان (ع) برای انسانهای دیگر نیز ممکن خواهد بود و از ادلۀ عصمت محسوب نخواهد شد. در نوشتار حاضر، با روش تفسیر تطبیقی، رابطۀ عصمت با شهادت بر اعمال انسان‌ها را از دیدگاه علامه طباطبایی و جوادی آملی، با تأکید بر آیۀ ۱۴۳ بقره، بررسی کرده‌ایم.
علامه طباطبایی رابطۀ مقام شهادت بر اعمال مردم با مقام عصمت را تساوی دانسته و معتقد است که شهادت بر اعمال مردم اختصاص به معصومان دارد؛ زیرا شهادت ذکرشده در آیۀ ۱۴۳ سورۀ بقره عبارت است اینکه شاهد از حقایق اعمالی که مردم در دنیا انجام مى‌دهند آگاهی داشته باشد و سپس در روز قیامت بر طبق آنچه دیده و فهمیده شهادت دهد. از طرفی، درک و تلقى اوصاف حقیقى اعمال غیرممکن است، مگر براى شاهدانى که از ریشه و منشأ آنها مطلع باشند و بر ضمایر و نیات واقف باشند. بنابراین، شهادت در آن روز تنها براى کسانى ممکن خواهد بود که اعمال مردم را به طور دقیق و بدون هیچ‌گونه خطا و اشتباه حفظ و ضبط کنند. به عبارت دیگر، باید این شاهد معصوم به عصمت الهى باشد، دروغ و گزاف از او سر نزند، به حقایق آن اعمالى که بر طبق آن شهادت مى‌دهد عالم باشد، نه اینکه صورت ظاهرى عمل را ببیند و شهادت دهد، بلکه باید نیت درونى عامل هر عملى را بداند و نباید حاضر و غایب برایش فرق کند، بلکه باید داناى به عمل حاضر و غایب هر دو باشد. این معنا همان تفسیری است که در احادیث زیادى با طرق مختلف از امامان معصوم (ع) روایت شده است.
جوادی آملی رابطۀ میان مقام شهادت بر اعمال مردم و مقام عصمت را عموم و خصوص مطلق دانسته و مصادیق شاهدان بر اعمال مردم را اعم از معصومان معرفی می‌کند و قائل است که علاوه بر انبیا و امامان (ع)، پیروان خاص آنان و اولیای الهی نیز از مصادیق شاهدان بوده و ائمه (ع) از مصادیق برتر این مقام می‌‌باشند، نه مصداق انحصاری آن. ایشان معتقد است که این راه بر همگان باز است؛ نه عصمت شرط آن است و نه فقد مقام امامت مانع آن؛ زیرا نه‌تنها دلیلی برخلاف این مطلب نیست، بلکه برخی ادله هم آن را تأیید می‌کند، چنان‌که قرآن کریم تصریح می‌کند که صاحبان علم‌الیقین اکنون جهنم را می‌بینند (تکاثر: ۵-6). این آیه ناظر به شهود پس از مرگ نیست؛ زیرا بعد از مرگ، تبهکاران هم دوزخ را می‌بینند. همچنین، خدای سبحان می‌فرماید علّیون که نامۀ اعمال ابرار در آن است، مشهود مقربان است (مطففین: ۱۸-۲۱). بنابراین، مقرّبان، عقاید و اخلاق و نیات و اعمال دیگران را هم‌اکنون می‌بینند. به گفتۀ او، برخی شواهد روایی این عدم اختصاص را تأیید می‌کند و و روشن می‌شود که حصر موجود در برخی روایات، حصر اضافی و قابل تقیید است. بنابراین، روایاتی که شهادت بر اعمال را از غیر امامان معصوم (ع) منتفی دانسته‌اند نفی کلی و سلب عموم است، نه کلیت نفی و عموم سلب.
به نظر می‌رسد دیدگاه علامه طباطبایی ارجح است؛ زیرا مفاد آیات شهادت بر اعمال، شهادتِ مطلق است، یعنی شهادت بر همۀ اعمالِ همۀ امت ها، به طوری که اعمالِ مردم به طور دقیق و بدون هیچ‌گونه خطا و اشتباه حفظ و ضبط گردد. روشن است که چنین شاهدی معصوم خواهد بود. بنابراین، اگر روایتی، بر فرض صحت، بر شهادت غیرمعصومان نیز دلالت کند، باید حمل بر شهادت نظری کرد.
قرآن کریم
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۸الف). تسنیم. اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۸ب). ادب فنای مقربان. اسراء.
شریعتی، غلام محمد. (۱۳۹۴). علم امامان به غیب از منظر قرآن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی. قرآن‌شناخت، ۸(۱)، ۴۸‑۲۷.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا). الرسائل التوحیدیة. موسسة النعمان.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۷۴). ترجمۀ تفسیر المیزان (سید محمدباقر موسوی همدانی، مترجم). دفتر انتشارات اسلامی. (اثر اصلی در سال ۱۳۹۲ ق منتشر شده است)
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۸۷). شیعه. دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۸۸) انسان از آغاز تا انجام. دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۴۱۷ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامى.
فقیه، علی. (۱۳۹۸). بررسی دلالت آیات مربوط به شاهدان امت‌ها بر عصمت همه‌جانبه انبیاء. معرفت کلامی، ۱۰(۱)، ۳۷‑۴۹.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In verse 143 of the al-Baqarah Chapter, God Almighty introduces some witnesses to the actions of humans. There is a difference of opinion among exegetes as to whether the position of witnessing deeds, like prophethood and imamate, is a position exclusive to the prophets and infallible Imams or whether it can also belong to the special companions and students of the Imams. Allamah Tabatabai considers the relationship between the position of witnessing people’s deeds and infallibility to be equal and believes that witnessing people’s deeds is reserved for the Infallible. In contrast, Ayatollah Javadi Amoli considers this relationship to be absolute generality and particularity, and introduces examples of witnesses to people’s actions that include the Infallibles. It is clear that this verse can be used as one of the proofs of infallibility when there is an equal relationship between infallibility and the position of witnessing; otherwise, it will not be considered as proof of infallibility. In the present study, we have examined the views of Allamah Tabatabai and Ayatollah Javadi Amoli using the method of comparative exegesis, and after presenting and examining the evidence of both exegetes, we have shown that according to the application of the content of the verses of witnessing deeds, that literally manifests as witnessing all deeds of all nations, Allamah Tabatabai’s view is preferable.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله