نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه یزد، یزد، ایران
3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه یزد، یزد، ایران.
چکیده
تازه های تحقیق
اختلاف اصلی مفسران در تفسیر آیۀ «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یکونَ الرَّسُولُ عَلَیکمْ شَهِیداً» (بقره: ۱۴۳) در تعیین معنای «شُهَداءَ» است. با بررسی دیدگاه‌های دویست مفسر، به دست آمد که اغلب مفسران کلمۀ شهداء را گواه در روز قیامت معنی کرده‌اند و تعداد انگشت‌شماری آن را به‌معنای الگو و نمونه دانسته‌اند. صاحبان دیدگاه اول شهداء را چنین تفسیر کرده‌اند:
اما مفسرانی که واژۀ موردبحث را به‌معنای الگو و نمونه دانسته‌اند آن را چنین تفسیر کرده‌اند:
این دامنه از اختلافات مفسران اغلب به‌دلیل بی‌توجهی به عبارات موجود در آیۀ ۱۴۳ سورۀ بقره، آیات پیرامون و بی‌توجهی به ذووجوه بودن واژۀ شهداء است که معمولاً آن را به‌معنای گواه گرفته‌اند و گاهی نیز منظور از شهداء را کشته‌شدگان در راه خدا تفسیر کرده‌اند.
پژوهش حاضر، با روش تفسیر تطبیقی، در صدد پاسخ به این سؤالات است:
با توجه به سیاق می‌توان دریافت که در آیات 142، 143، 144، 145 سورۀ بقره موضوع تغییر قبله مطرح است، نه بحث قیامت. در آیۀ 141 از این سوره نیز حالتی از احوال روز قیامت مطرح می‌شود که با دیدگاه مفسرانی که واژۀ شهداء را به معنای گواه بودن امت مسلمان در روز قیامت گرفته‌اند ناسازگار است، چراکه خداوند در آیۀ 141 سورۀ بقره به‌صراحت بیان می‌فرماید که هر امتی نسبت به اعمال خویش مسئول است و امت مسلمان نیز در مورد اعمال سایر امت‌ها مورد سؤال قرار نمی‌گیرند. همچنین، با دقت به خود آیۀ 143، به دو دلیل می‌توان معنای الگو را از عبارت شهداء اتخاذ کرد نه معنای گواه. اول اینکه در صدر آیه خداوند می‌فرماید: «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً»؛ امت وسط یعنی امتی که میانه باشند و هیچ‌گونه افراط و تفریط نداشته باشد؛ پس اعتدالِ این امت مثال و نمونه‌ای است برای امت‌هایی که افراط و تفریط دارند. دوم اینکه در این آیه سخن از تغییر قبله است که یکی از اهداف تغییر قبله آزمون است و این امر فقط در این دنیا معنا دارد نه در آخرت، آن‌هم آزمونی برای شناسایی کسانی که از رسول خدا (ص) تبعیت می‌کنند است.
ناگفته نماند گرچه دیدگاه مفسرانی که واژۀ شهداء را الگو و نمونه بودن امت پیامبر برای سایر امت‌ها دانسته‌اند صحیح است، اما نظر آن‌ها معنای ابتدایی و لفافه‌ای است برای معنایی که قرشی بنابی آن را ذکر کرده و تنها معصومان (ع) را الگوی این امت دانسته است. پس آیه دو بُعد دارد: بُعد اول این است که این امت نسبت به سایر امت‌ها الگو و نمونه است و پیامبر (ص) الگویی است برای این امت؛ بُعد دوم نیز به این معناست که اهل‌بیت (ع) برای مردم الگو هستند و پیامبر (ص) نیز الگویی است برای اهل‌بیت (ع). بُعد دوم از آیۀ 143 سورۀ بقره در آیۀ 78 سورۀ حج آشکارتر است. در این آیه، با توجه به وجود عبارت «مِلَّةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ»، طبیعتاً حضرت ابراهیم (ع) پدر تمام امت نیست؛ پس این آیه نیز مؤید نظر ما در آیۀ 143 سورۀ بقره است که منظور از شهداء افرادی برجسته‌اند که برای دیگران الگو هستند. این‌ها همان افرادی‌اند که به اتفاق فریقین با رسول خدا (ص) در مباهله (آل‌عمران: 61) همراه شدند و پیامبر (ص) هیچ‌کس را به‌جز حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) برای انجام مباهله با خود همراه نفرمود (بغوی، 1420 ق، ج 1، ص 450). همچنین ذیل تفسیر آیۀ 143 سورۀ بقره حدیثی از امام باقر (ع) نقل شده است که می‌فرماید: «إِلَیْنَا یَرْجِعُ الْغَالِی، وَ بِنَا یَلْحَقُ الْمُقَصِّر» (طبرسی، 1372، ج 1، ص 415)؛ یعنی کسانى که غلوّ مىکنند باید به سوى ما برگردند و کسانى که مقصرند باید به ما ملحق شوند؛ لذا در این روایت نیز الگو بودن اهل‌بیت (ع) مطرح است.
براساس مطالب ذکرشده نتایج ذیل به دست آمد:
ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب. (۱۴۲۲ ق). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز (محمد عبدالسلام عبدالشافی، محقق). دار الکتب العلمیة.
بغوى، حسین بن مسعود. (۱۴۲۰ ق). تفسیر البغوى المسمی معالم التنزیل (مهدی عبدالرزاق، محقق). دار إحیاء التراث العربی.
حسکانى، عبیدالله بن عبدالله. (۱۴۱۱ ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (محمدباقر محمودی، محقق). وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
حسینى همدانى، محمد. (۱۴۰۴ ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن (محمدباقر بهبودی، محقق). لطفی.
طباطبایى، سید محمدحسین. (۱۳۹۰ ق). المیزان فی تفسیر القرآن. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی. مصححان). ناصرخسرو.
فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى. (۱۴۱۵ ق). تفسیر الصافی (حسین اعلمی، مصحح). مکتبة الصدر.
قرشى بنابى، على‌اکبر. (۱۳۷۵). تفسیر احسن الحدیث. بنیاد بعثت.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى. (بی‌تا). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (محمدباقر محمودی، محقق). دار إحیاء التراث العربی.
مغنیه، محمدجواد. (۱۴۲۴ ق). التفسیر الکاشف. دار الکتاب الإسلامی.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The main point of disagreement among exegetes in the verse “that you may be witnesses to the people, and that the Apostle may be a witness to you” [al-Baqarah: 143] is the explanation of the word “shuhadāʾ.” Exegetes disagree on the meaning of this word. Some have interpreted it as a witness on the Day of Judgment, and others have interpreted it as a role model in this world. Moreover, the exegetes are not united even in determining the instances of these two views. Those who believe in the meaning as witness have provided the following instances: a) the nation of the Prophet as witnesses over the nations of previous prophets, b) the Ahlulbayt as witnesses over all other people, c) the propagators of Islam as witnesses over other people, and d) the prophets and successors of prophets of each nation as witnesses over the people of their time. The advocates of the meaning of role model follow the following instances: a) the Prophet’s nation being a role model for other nations, and b) the Ahlulbayt being a role model for all other people. This study is necessary both to resolve the differences between exegetes and to explain the position of Ahlulbayt in the Quran. In this research, which was organized using the method of comparative exegesis, according to the context of the verses and other verses and narrations, it was revealed that shuhadāʾ means role models and examples and the Ahlulbayt are the most perfect instances of the shuhadāʾ.
کلیدواژه‌ها [English]
)
ارسال نظر در مورد این مقاله