مطالعه تطبیقی مفاد آیه عرف در دید مفسران شیعه و اهل تسنن

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

دانشمندان شیعه امامیه به اتفاق عرف را در حوزه تعیین مفاهیم گزاره های فقهی دارای اعتبار و حجت می دانند، و بنا بر نظر برخی از اصولیان و فقهای بزرگ عرف افزون بر این در حوزه تشخیص مصادیق نیز حجت است. در مقابل، دانشمندان شیعه امامیه به صراحت منکر کارآیی عرف به عنوان منبعی از منابع فقه و استنباط احکام هستند. اما مذاهب اهل تسنن با وجود اختلاف های درونی کم و بیش عرف را به عنوان یکی از منابع فقه در کنار سایر منابع و مصادر معتبر پذیرفته اند. آیه 199 سورة اعراف: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ»، از مهم‌ترین آیات قرآنی است که دانشمندان اهل تسنن برای حجّیت و اعتبار استقلالی عرف بدان استناد و استدلال کرده‌اند این مقاله با روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیل محتوا در تحلیل داده ها، دیدگاه مفسران به ویژه مفسران اهل تسنن را در زمینه مفاد آیه عرف از جهت افاده حجیت عرف به عنوان منبعی مستقل از منابع فقه مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که در آیه عرف مراد از عرف و معروف، اساساً عرف اصطلاحی نیست، بلکه کار و یا خصلت نیک‌ مراد است که نیک بودن آن از راه عقل و یا شرع اثبات شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Content of the Verse "Common Usage" ('Orf) in the View of Shia and Sunny Commentators

چکیده [English]

All Shia Imamiyyah scholars regard "common usage" as a valid and authorized criterion to determine the concepts of legal propositions, and some specialists in the first principles and great jurisprudents even hold that it is a criterion to determine the referents as well, but all explicitly reject its effectiveness as a source of jurisprudence and inference of injunctions. However, Sunni schools have more or less accepted "common usage" as a source of jurisprudence and inference of injunctions along with other sources, despite their own internal differences.  The verse 199 in the Chapter "The Elevated Places" (al-A'raf) which reads, "Take to forgiveness and enjoin good and turn aside from the ignorant" is one the most important Quranic verses cited and argued by Sunni scholars to prove the independent validity and authority of the "common usage". Using a library method to gather the data, a documentary method to report the views and content analysis method to analyze the data, the present paper seeks to review, analyze and criticize the views of commentators, particularly Sunni commentators, about the content of the verse in terms of using it as proof for the authority of "common usage" as an independent source of jurisprudence. It concludes that the terms "common usage" and "good" in the verse do not have technical connotation; rather, they mean good deed or manner the goodness of which is proved by reason or Sacred Law.  
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • common usage
  • good
  • the verse of "common usage"
  • authority of common usage

مراجع

  1. الف) کتاب ها

    1. ابن العربی، القاضی محمد بن عبد الله: احکام القرآن، دار الکتب العلمیة، بیروت، لبنان، الطبعة: الثالثة، 1424 هـ - 2003 م.
    2. ابن جوزی، أبو الفرج عبد الرحمن بن علی: زاد المسیر فی علم التفسیر، المکتب الإسلامیة، بیروت، الطبعة الثالثة ، 1404.
    3. ابن عجیبة، أحمد بن محمد: البحر المدید، بیروت، دار الکتب العلمیة، دوم 1423ق.
    4. ابن عربی، ابوعبدالله محیی الدین: تفسیر ابن عربی، تحقیق: مصطفی رباب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، اول، 1422ق.
    5. ابن عطیه، عبد الحق بن غالب، تحقیق: عبد السلام عبد الشافی محمد، بیروت، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، دار الکتب العلمیة، اول، 1413ق.
    6. ابن کثیر، إسماعیل بن عمر الدمشقی: تفسیر القرآن العظیم (تفسیر ابن کثیر)، تحقیق: سامی بن محمد سلامة، بی جا، دار طیبة للنشر والتوزیع، دوم، 1420ق.
    7. ابن منظور، محمد بن مکرم: لسان العرب، بیروت، دار صادر، اول، بی تا.
    8. ابوحیان، محمد، تفسیر البحر المحیط، تحقیق: الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، الشیخ علی محمد معوض مشارکت در تحقیق: د.زکریا عبد المجید النوقی، د.أحمد النجولی الجمل، بیروت، الکتب العلمیة، اول، 1422.
    9. أبی السعود، محمد بن محمد العمادی: ارشاد العقل السلیم الی مزایا الکتاب الکریم (ابوالسعود)، دار إحیاء التراث العربی.
    10. اردبیلى، احمد بن محمد(معروف به مقدس اردبیلی): زبدة البیان فی أحکام القرآن‏، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، اول‏، بی تا.
    11. اسمری، صالح بن محمد: مجموعة الفوائد البهیة على منظومة القواعد البهیة، اعتنى بإخراجها: متعب بن مسعود الجعید، بی جا، دار الصمیعی للنشر و التوزیع، اول، 1420ق.
    12. اصفهانى، سید ابو الحسن‏: صلاة المسافر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، اول‏، 1415ق.
    13. بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: مصطفى دیب البغا، بیروت، دار ابن کثیر، سوم، 1407ق.
    14. بروجردی، محمد تقی: نهایة الافکار، بی جا، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
    15. بهائى، محمد بن حسین عاملى‏: زبدة الاصول، تحقیق فارس حسون کریم، قم، مرصاد، اول، 1423ق.
    16. ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد: الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر الثعالبی)، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
    17. جزری، أبو السعادات المبارک بن محمد: النهایة فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: طاهر أحمد الزاوى و محمود محمد الطناحی، بیروت، مکتبة العلمیة 1399.
    18. حکیم، سید محسن‏: مستمسک العروة الوثقى‏، قم، مؤسسة دار التفسیر، اول، 1416ق.
    19. حکیم، سید عبدالصاحب: منتفی الاصول-تقریر بحث خارج سید محمد روحانی، بی جا، الهادی، دوم، 1416ق.
    20. خراسانی، آخوند ملا محمد کاظم: درر الفوائد فی الحاشیة علی الفرائد، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول، 1410ق.
    21. خراسانی، آخوند ملا محمد کاظم: فوائد الاصول، تهران، وزارت ارشاد، اول، 1407ق.
    22. خویى، سید ابوالقاسم موسوى‏: أحکام الرضاع فی فقه الشیعة، بی جا، المنیر للطباعة و النشر، اول، 1417.
    23. راوندى، قطب الدین سعید بن عبداللَّه بن حسین‏: فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1405 ه‍ .ق‏، دوم‏، قم‏.
    24. زبیدی، محمّد بن محمّد: تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: جمعی از محققین، بی جا، دار الهدایة، بی تا.
    25. زمخشری، محمود: الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، سوم، 1407ق.
    26. سیوطی، جلال الدین: الدر المنثور فی التأویل بالمأثور، بیروت، دار الفکر 1993م.
    27. شنقیطی، محمد بن محمد المختار: اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1415.
    28. طباطبایى، محمّد حسین: المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت، مؤسّسة الاعلمى للمطبوعات، 1393ق.
    29. طبرسی، امین الدین ابوعلی الفضل بن الحسن: جوامع الجامع، تصحیح و تحقیق: ابوالقاسم گرجی، تهران، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران، اول، 1377ش.
    30. طبرسی، امین الدین ابوعلی الفضل بن الحسن: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، سوم، 1372ق.
    31. طبری، محمد بن جریر: جامع البیان فی تأویل القرآن (تفسیر الطبری)، محقق  أحمد محمد شاکر، مؤسسة الرسالة، اول، 1420 ق.
    32. طنطاوی، محمد سید: التفسیر الوسیط ( تفسیر طنطاوی)، www.shamela.ws.
    33. طوسى، خواجة نصیر الدین: اجوبة المسائل النصریة (20 رساله)، به اهتمام: عبد الله نورانى، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى‏، اول‏، 1383.
    34. علیدوست، ابوالقاسم: فقه و عرف، بی جا، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سوم، 1386ش.
    35. عوض، السید صالح، أثر العرف فی التشریع الإِسلامی، بی جا، دار الاتحاد الجامعی مصر، بی تا.
    36. فراهیدی،‌ الخلیل بن أحمد: العین، تحقیق: مهدی مخزومی وإبراهیم سامرائی، ‌بی جا،‌ دار و مکتبة الهلال، بی تا.
    37. قطب، سید إبراهیم حسین الشاربی: فی ظلال القرآن (تفسیر الظلال)، www.shamela.ws.
    38. کیا الهراسی، عماد الدین بن محمد: احکام القرآن، بی جا، بی نا، بی تا.
    39. لویحق، عبد الرحمن بن معلا: تیسیر الکریم الرحمن فی تفسیر کلام المنّان، مؤسسة الرسالة، اول، 1420ق.
    40. محلی، محمد بن أحمد و سیوطی: جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر، تفسیر الجلالین ، قاهره، دار الحدیث  القاهرة، اول، بی تا.
    41. مدرس أعظمی، مروان محمد محروس: تأثیر العرف فی تحدید معنى [الکفاءة] فی الزواج، حضرات العلماء الأعلام، و السادة الفخام المنتدین فی الندوة الثالثة عشرة لمجمع الفقه الإسلامی الهندی، www.shamela.ws.
    42. مصطفوی، حسن: التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
    43. مصطفى، إبراهیم و الزیات، أحمد و عبدالقادر، حامد و النجار، محمد  المعجم الوسیط: دار الدعوة، تحقیق مجمع اللغة العربیة، بی تا.
    44. نائینى، محمد حسین‏، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب‏، تهران، المکتبة المحمدیة، اول، 1373 ق.
    45. نسفی، عبدالله بن أحمد: مدارک التنزیل وحقائق التأویل (تفسیر النسفی)، www.shamela.ws.
    46. نیشابوری، نظام الدین الحسن بن محمد بن حسین: غرائب القرآن ورغائب الفرقان، تحقیق : شیخ زکریا عمیران، بیروت، اول،‌ 1416ق.

    ب) مجلات

    1. الاشقر: مقاله العرف بین الفقه و التطبیق، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    2. جعیط، مقاله العرف، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    3. دوکوری، مقاله العرف، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    4. دونمز بی تا:  مقاله العرف فی الفقه الإسلامی، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    5. شمام ، محمود: مقاله العرف بین الفقه والتطبیق، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    6. محمد عبده عمر: مقاله منزلة العرف فی التشریع الإسلامی، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
    7. المیس، مقاله العرف، مجمع الفقه الإسلامی التابع لمنظمة المؤتمر الإسلامی، أعدها للشاملة : أسامة بن الزهراء عضو فی ملتقى أهل الحدیث، www.shamela.ws.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار