بررسی تطبیقی آیه "استمتاع" در نگاه مفسران فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی سطح 4 تفسیر تطبیقی مدرسه معصومیه

2 استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

 
 از جمله اختلافات شیعه و اهل سنت در حوزه احکام ازدواج، مشروعیت ازدواج موقت یا "متعه" است. علما و دانشمندان شیعی در طول تاریخ بر حلیت این ازدواج اقرار و اصرار داشته و در مقابل، دانشمندان اهل سنت قائل به نسخ این حکم الهی و حلیت موقت آن هستند. مهمترین دلیل بر حلیت ازدواج موقت در بین علما و مفسران فریقین، آیه 24 نساء (استمتاع) است. موضع مفسران را در ذیل این آیه می­توان به سه دسته  تقسیم نمود: مفسرانی که دلالت آیه بر مشروعیت متعه را به صورت دائم پذیرفته­اند (شیعه)؛ مفسرانی که دلالت آیه بر مشروعیت متعه را به صورت موقت پذیرفته­اند؛ و گروه اندکی از مفسران اهل سنت که دلالت آیه بر ازدواج موقت را نپذیرفته و مشروعیت آن را مستند به سنت می­دانند. این گروه نیز قائل به مشروعیت موقت هستند؛ به این معنا که دلالت آیه بر متعه را پذیرفته و بر این باورند که این حلیت مختص به زمانی خاص است و به وسیله آیات و روایات نسخ گردیده است. در این نوشتار با روش توصیف و تحلیل محتوا، به ذکر و بررسی دیدگاه و دلایل هر گروه پرداخته شده است. برآیند تحقیق حاکی از آن است که دلایل مطرح  بیشتر بر محور الفاظ آیه و معنای مقصود از آنهاست. واژگان مطرح در آیه مانند "استمتاع" در نظر بیشتر مفسران دلالت لغوی و اصطلاحی بر متعه و ازدواج موقت دارد و عدم پذیرش این معنا مستلزم امری است که با ازدواج دائم تعارض دارد. اتفاق نظر بر حلیت متعه در صدر اسلام وجود دارد و اختلاف در بین اهل سنت در چگونگی تحریم آن است. یعنی نسخ به وسیله کتاب و سنت و یا نهی خلیفه که مشروعیت محدود ازدواج موقت را نتیجه می­دهد. نسخ حکم متعه نیز با آیات دیگر و روایات متعارض پذیرفتنی نیست. روایات تفسیری معصومین که به تبیین احکام الهی می­پردازند، از کارسازترین قرائن در برداشت حکم متعه برای مفسران شیعی است که متأسفانه دیگر مذاهب به آن ­توجهی ندارند.
 


 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Verse of Istimta'a (Temporary Marriage) in the View of Sunni and Shia Commentators

نویسندگان [English]

  • Maryam GHojaee hkamanh 1
  • Mahmood Taybhosayni 2
چکیده [English]

 
Maryam Ghoojaee Khameneh[1]  Seyyed Mahmud Tayyib Husseini[2]
The legitimacy of "mut'ah" or temporary marriage is one of the controversial issues of marriage laws among Shia and Sunni scholars. Over the history, the Twelver Shia scholars have declared and insisted on the legitimacy of temporary marriage while Sunni scholars believe in the abrogation and temporary legitimacy of this divine decree. Sunni and Shia scholars and commentators' most important reason for the legitimacy of temporary marriage is the verse 24 of the Chapter 4 (Al-Nisa', The Women) known as the verse of Istimta'a (temporary marriage). Commentators can be divided into three groups regarding the interpretation of the verse: those who believe that the verse signifies the permanent legitimacy of temporary marriage (Shia commentators); those who believe that the verse signifies its temporary legitimacy; and a few Sunni commentators who deny such a signification and predicate its legitimacy on tradition. The last group also argues for the legitimacy of temporary marriage, that is, they accept such a signification of the verse and believe that the legitimacy of the temporary marriage is time-specific and abrogated by other verses and traditions. Using a descriptive and content- analysis method, the present paper reviews the view and arguments of each group. The research findings indicate that proposed arguments are centered on the terms used in the verse and their own intended interpretations. Most commentators hold that the words used in the verse such as "Istimta'a'" signifies temporary marriage literally and idiomatically, and denying such a meaning necessitates something contrary to permanent marriage. There is unanimity on the legitimacy of temporary marriage in early Islam, but Sunni commentators disagree on how it has been forbidden, that is, whether it is abrogated by the Quran and tradition or by Caliph, which results in the limited legitimacy of temporary marriage. The abrogation of decree of temporary marriage is not acceptable regarding other relevant contradictory verses and traditions. Interpretive traditions narrated by Infallible Imams, which explain divine decrees, are the most useful evidence for Shia commentators to interpret the decree of temporary marriage, which are unfortunately neglected by other denominations.
 


[1] Level four student of comparative commentary, Ma'soomiyyah Seminary


[2] Assistant professor of Research Center of Hawzah and University

کلیدواژه‌ها [English]

  • mut'ah
  • temporary marriage
  • Istimta'a
  • The Chapter Al- Nisa verse 24
  • comparative commentary

اصل مقاله

نتیجه:

با بررسی که در این مسأله انجام شد، می­توان عنوان کرد که اتفاق نظر بر حلیت متعه در صدر اسلام وجود دارد و اختلاف در بین اهل سنت در چگونگی تحریم آن است. یعنی نسخ به وسیله کتاب و سنت و یا نهی خلیفه که مشروعیت محدود ازدواج موقت را نتیجه می­دهد. هر گروه از مفسران برای اثبات مشروعیت ازدواج موقت به دلایلی از قرآن و سنت استناد می­کنند که در متن تحقیق ارائه و بررسی شد. اما آنچه که مورد توجه قرار گرفت این بود که واژگان مطرح در آیه مانند «استمتاع» در نظر بیشتر مفسران دلالت لغوی و اصطلاحی بر متعه و ازدواج موقت دارد و عدم پذیرش این معنا مستلزم امری است که با ازدواج دائم تعارض دارد. نسخ حکم متعه نیز با آیات دیگر و روایات متعارض پذیرفتنی نیست. روایات تفسیری معصومین که به تبیین احکام الهی می­پردازند، از کارسازترین قرائن در برداشت حکم متعه برای مفسران شیعی است که متأسفانه دیگر مذاهب بی­توجه به آن هستند.

با تأسف بسیار عدم همراهی اهل سنت با حکم ازدواج موقت، از عمده ترین دلایل تضعیف این حکم الهی است. در حالی که ازدواج موقت یک ضرورت اجتماعی است و حکمت حلیت این نوع از ازدواج در جوامع مسلمان در حال حاضر به مراتب بیشتر از عصر پیامبر است و آنچه که اکنون تحت عناوینی جعلی و جدید مانند ازدواج مسیار در جهان اهل سنت رایج شده است، همان عقد موقتی است که شیعیان به پیروی از معصومین از آن دفاع می­کنند. در عصر حاضر باید با رویکردی عقلانی و مستند به کلام الهی و سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به تبیین این ازدواج و ضرورتهای اجتماعی آن پرداخت. 

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. آلوسی، سیدمحمود،1415ه.ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت،دارالکتب العلمیه.
    2. ابن ابی الحدید،عبد الحمید بن هبه الله،1378ه.ش، شرح نهج البلاغه، بی­جا، دار إحیاء الکتب العربیه.
    3. ابن بابویه، محمد بن علی،1365م، من لا یحضره الفقیه، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    4. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی،1422ه.ق، زاد المسیرفی علم التفسیر، بیروت، دارالکتاب العربی.
    5. ابن­حجر عسقلانی، احمد بن علی، 1408ه.ق، فتح الباری، بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
    6. ابن حنبل، احمد بن محمد، بی تا، مسندالإمام احمد بن حنبل، بی­جا، دارصادر.
    7. ابن عاشور، محمد بن طاهر، بی­تا، التحریر و التنویر،بی­جا، دار سجنون.
    8. ابن­عباس،بی­تا،تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس،بی­جا، دارالفکر.
    9. ابن عربی، محمد بن عبدالله بن ابوبکر،1407ه.ق،بی­تا،دارالفکر.
    10. ابن قیم جوزیه،محمد بن ابی بکر،بی­تا، زادالمعاد فی هدی خیر العباد،بی­جا، دار التراث لإحیاء العربی.
    11. ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر، 1419ه.ق،تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    12. ابن­ماجه،محمد بن یزید،بی­تا،سنن ابن­ماجه،بیروت،دارالفکر.
    13. ابن­منظور،محمد بن مکرم، 1414ه.ق،لسان العرب،بیروت،دارصادر.
    14. افضل­آبادی،محسن،1390ه.ش،ازدواج موقت از دیدگاه قرآن و سنت؛ برگرفته از دروس تفسیری آیات الأحکام آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی،قم،برگ فردوس.
    15. اندلسی،ابوحیان محمد بن یوسف، 1420ه.ق،بیروت،دارالفکر.
    16. بخاری، محمد بن اسماعیل، 1422ه.ق، صحیح البخاری، چاپ اول،بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
    17. بلاغی نجفی، محمدجواد،1420ه.ق، آلاء الرحمن من تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت.
    18. بلخی،مقاتل بن سلیمان، 1423ه.ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان،چ اول، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    19. بیهقی، احمد بن حسین، 2010م،السنن الکبری،بی­جا، دارالفکر، مرکز البحوث و الدراسات.
    20. ثعالبی،عبدالرحمن بن محمد،1418ه.ق،جواهر الحسان فی تفسیر القرآن،چاپ اول،بیروت،دارإحیاء التراث العربی.
    21. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم،1422ه.ق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاءالتراث العربی.
    22. جارالله،موسی،1949م، الوشیعۀ فی نقد عقائد الشیعه،بی­جا،مطبعۀ الیکلانی.
    23. جصاص، احمد بن علی، 1405ه.ق، احکام القرآن جصاص، بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
    24. جوادی آملی، عبدالله، 1378ه.ش، تسنیم، قم، إسراء.
    25. جوهری،اسماعیل بن حماد،1368ه.ش،الصحاح؛تاج اللغه و صحاح العربیۀ، تهران، انتشارات امیری.
    26. حسینی جرجانی،سید امیر ابوالفتوح، 1404 ه.ق، آیات الاحکام، تهران، انتشارات موید.
    27. حلی،حسن بن یوسف بن المطهر،1420ه.ق،تحریر الاحکام،قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام.
    28. رازی،فخرالدین ابوعبدالله محمد بن عمر،1420ه.ق، مفاتیح الغیب،بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    29. راغب اصفهانی،حسین بن علی، 1412ه.ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق- بیروت، دارالعلم الشامیه.
    30. رشیدرضا، محمد،1414ه.ق،تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار،بی­جا، دارالمعرفه.
    31. زمخشری، محمود، 1407 ه.ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
    32. سیوطی،جلال الدین،1404ه.ق،الدر المنثور فی تفسیر المنثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
    33. شرف الدین عاملی، عبدالحسین،1377ه.ش، النص و الاجتهاد، چاپ نهم، مترجم علی دوانی،قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    34. شوکانی، محمد بن علی، 1414ه.ق، فتح القدیر، دمشق- بیروت،دارابن کثیر-دارالکلم الطیب.
    35. شیخ مفید،محمد بن محمد،1424ه.ش، تفسیر القرآن المجید،قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    36. ــــــــــــــــــــــــ ، 1414ه.ق،خلاصۀ الایجاز فی المتعه، چاپ دوم، بیروت، دارالمفید.
    37. طباطبایی، سیدمحمدحسین،1353ه.ش، ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم؛محمد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات جامعه مدرسین.
    38. طبرسی، فضل بن حسن،1372ه.ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو.
    39. طبری، ابوجعفر بن محمد جریر،1412ه.ق،جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه.
    40. طریحی، فخرالدین،1375ه.ش،مجمع البحرین،تهران، کتابفروشی مرتضوی.
    41. طوسی، محمد بن حسن، بی­تا،التبیان فی تفسیر القرآن،بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    42. عبدالرزاق بن همام،بی­تا،المصنف،بیروت،المکتب الإسلامی.
    43. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، 1415ه.ق،چ چهارم، قم، اسماعیلیان.
    44. علی،جواد، 1380ه.ش، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، با مشارکت دانشگاه بغداد.
    45. فاضل مقداد،مقداد بن عبدالله، 1384ه.ش،کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی،قم، نوید اسلام.
    46. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1405 ه.ق، کتاب العین، قم، دار الهجرۀ.
    47. فضل الله، سید محمد حسین، 1419ه.ق،تفسیر من وحی القرآن،بیروت، دار الملاک لطباعه و النشر.
    48. قرائتی، محسن،1383ه.ش،تفسیر نور، چ یازدهم،تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
    49. قرطبی،محمد بن احمد،1364ه.ش، الجامع لاحکام القرآن،تهران، انتشارات ناصرخسرو.
    50. قطب الدین راوندی،1405ه.ق،فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام،چ دوم، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    51. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا،1368ه.ق، کنز الدقائق و بحرالغرائب، تهران،سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
    52. کاشانی، ملا فتح الله،1366ه.ش،منهج الصادقین فی الزام المخالفین،تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی.
    53. کلینی،محمد بن یعقوب،1369ه.ش، اصول کافی، بی­جا، دارالتعارف للمطبوعات.
    54. مالک بن انس،1377م، المؤطا، بی­جا، دارالکتاب العربی.
    55. متقی،علی بن حسام الدین،1409ه.ق، کنز العمال فی سنن الاقوال والاعمال، بی­جا، موسسه الرساله.
    56. مراغی، احمد بن مصطفی، بی­تا، تفسیر المراغی، بیروت،دار إحیاء التراث العربی.
    57. مسلم بن حجاج- محمد فؤاد عبدالباقی،بی­تا، صحیح مسلم،بیروت،دارإحیاء التراث العربی.
    58. مطهری،مرتضی،نظام حقوق زن در اسلام، 1379، چاپ 29، تهران،صدرا.
    59. معرفت،محمدهادی،1380ه.ش،علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی التمهید.
    60. مکارم شیرازی، ناصر، 1374ه.ش،تفسیر نمونه،تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    61. موسوی سبزواری، عبد الاعلی،1409ه.ق،مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت، موسسه اهل البیت.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار