جایگاه رحمت الهی در تفاسیر فریقین

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

چکیده

رحمت دو جریان دائمی دارد که همواره بر همه ی هستی روان است : رحمت رحمانی و رحمت رحیمی . با رحمت رحمانی خلقت شکل گرفته است و با رحمت رحیمیه هستی به نهایت رشد خویش دست می یابد .
خداوند انسان را آفرید تا رشد کند و او را از رحمت رحمانیه خود به رحمت رحیمیه برساند. رحیمیت خداوند بازگشت به ربوبیت او دارد. عالم پرورشگاه است. او رب همه موجودات است که زمینه رشد وشکوفائی استعدادها و به فعلیت رساندن آن استعدادها را فراهم می کند و انسان است که باید برای رسیدن به رحمت الهی در خود ظرفیت ایجاد کند تا مشمول رحمت رحمانیه و رحیمیه خداوند در دنیا و آخرت شود.
آنچه این مقاله بدان اهتمام می ورزد بررسی تطبیقی رحمت الهی از دیدگاه مفسران شیعه و سنی است . نگارنده در ابتدا به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی رحمت پرداخته، سپس جایگاه رحمت الهی را در قرآن و روایات با توجه به نظر فریقین بررسی نموده است. در ادامه به بیان تفاوت میان رحمت رحیمیه و رحمانیه پرداخته شده و مشخص شد که لعنت که مقابل رحمت می باشد از مقوله گفتار نیست و به معنای دوری از رحمت است. و در رحمت الهی تبعیضی نیست بلکه هر کس بر اساس قابلیتی که کسب می کند میتواند از رحمت خداوند بهره مند گردد .
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Position of Divine Mercy in Shia and Sunni Commentaries

نویسنده [English]

  • abrahim abrahimi
چکیده [English]

Divine mercy has two perpetual flows, one as compassionate mercy and the other as
merciful mercy, which flow over the entire universe. The former forms the creation and the
latter causes the creation to achieve its final growth. God created man to grow and take him
from the former to the latter. God' compassionateness refers to His Lordliness. The world is a
place for growth. God is the Lord of all creatures and provides the ground for the
development, florescence, and realization of all capacities. This is the man who must create a
kind of capacity in himself to attain Divine mercy in order to be included in God
compassionate and merciful mercy in the world and hereafter. Using a descriptive-analytical
method, the present paper seeks to comparatively review Divine mercy from the view of Shia
and Sunni commentators. First, it reviews literal and idiomatic meaning of mercy and then
studies the position of Divine mercy in the Holy Quran and traditions, with regard to Shia
and Sunni views. Finally it explains the difference between these two kinds of mercy and
specifies that curse which is contrary to mercy is not a category of speech; rather, it means
separation from mercy. There is no discrimination in Divine mercy; rather, everyone can
receive Divine mercy according to the capacity that he attains.
Key words: mercy, compassionate mercy, merciful mercy, curse, commentary, Shia and
Sunni.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mercy
  • compassionate mercy
  • merciful mercy
  • curse
  • commentary
  • Shia and Sunni

اصل مقاله

نتیجه

1)برخی رحمت در لغت را از ریشۀ (رحم) به معنای رقت و لطف و رافت میدانند اما راغب می گوید: رحمت از خدا إنعام و فضل و از آدمیان رقت قلب و عاطفه است. و در اصطلاح، یعنی اعطا و افاضه براى رفع حاجت نیازمندان است.

2) رحمت در پروردگار متعال به معنای اعطاء و افاضه برای رفع حاجت است.زیرا خداوند «رحیم لایوسف بالرقه» است. یعنی هیچ موجودی در عالم نمی تواند کوچکترین تاثیری در خدا بگذارد تنها موجد موثر غیر متاثر است.خداوند لازم نیست متاثر شود تا رحمت کند لذا رحمت در اختیارش است اندازه رحمت هم در اختیارش است برخلاف انسان که در اختیارش نیست

 

3) در مورد رحمن و رحیم سه نظریه وجود دارد:الف)دوکلمه است با دو ساختار مختلف ولی یک معنا دارد یکی تاکید دیگری است .ب) دوکلمه هست هم از نظر ساختاری هم از نظر محتوایی رحمان عام ورحیم خاص است، علامه طباطبایی و رشید رضا به این دیدگاه معتقد هستند ج) هر دو یک کلمه است:(جوهری، راغب، ، طبرسی، زمخشری)از قائلین به این نظر هستند.

4) در تمامی تفاسیر شیعه و سنی به رحمت الهی، تصریح شده است اما در اینکه آیا رحمانیت و رحیمیت خداوند فقط در دنیاست و یا در دنیا و آخرت وآیا هردو عام اند یا یکی عام و دیگری خاص نظرات متفاوتی ارائه شده است.علامه طباطبایی و آیت الله مکارم و طبرسی از مفسران شیعه و قرطبی، سید قطب ،ابن کثیر، طبری،ابن عربی، بغوی از مفسران اهل تسنن قائل یه رحیمیت خداوند در دنیا و آخرت هستند که فقط اختصاص به مومنین دارد.

5) دیدگاه علامه و قائلین به آن نقد شده است زیرا الف) سند روایتی که ایشان بدان استناد جسته اند ضعیف است ب) با آیات قرآن معارض است . ج)همچنین در ادعیه معتبر همچون صحیفه سجّادیه چنین آمده که: «یا رحمن الدّنیا و الآخرة و رحیمهما» که مفادش این است که خداوند هم در این دنیا و هم در آخرت، رحیم است و رحیم بودنش به آخرت و به مؤمنین اختصاص ندارد.

6) آیت الله خویی و بیضاوی و رشید رضا و محمد جواد مغنیه قائل به عام بودن رحمت رحمانیه و رحیمیه هستند و اختصاص آن فقط به مومنین را رد می کنند.

7) تفاوت بین رحمت رحمانیه و رحیمیه عبارت است:

الف)مقابل رحمت رحمانیه الهی عدم است ، نه غضب. مقابل رحمت رحیمیه لعنت است.لعنت از مقوله گفتار نیست. لعنت قطع رحمت و لطف خداوند است.ب)رحمت رحمانی اکتسابی نیست و در اختیار همه قرار گرفته است اما رحمت رحیمیه اکتسابی است ج)رحمت رحمانی نسبت به رحیمیه مقدمه وپیش نیاز است.د)رحمن صفت ذات است (مثل علم که صفت ذات است) وشامل همه موجودات می شود ورحیم صفت فعل است(مثل معلم که صفت فعل است) و صرفا شامل انسان و (جن) اعم مومن وکافرمی شود. و) رحمت در الرحمن رحمت امتنانی است، و منتی است بر کل موجودات، به اعطاء وجود بر اعیان آنها. و رحمت در الرحیم رحمت وجوب است که این رحمت را بر خود واجب نموده است.  

8) گستره رحمت الهی در آیات و روایات بازتاب گسترده ای دارد که حتی شامل گنهکاران هم می شود و و این همان رحمت سابقه الهیست یعنی رحمتی که از غضب سبقت می گیرد.

9) در نظام هستی، اصالت از آن رحمت و سعادت و رستگاری است و کفرها و فسقها و شُرور، عارضی و غیراصیل می باشند.

مراجع

1)      قرآن کریم
2)      نهج البلاغه
3)      ابن عربی، ابوعبدالله محیی الدین محمد، تفسیر ابن عربی، دار الإحیاء التراث العربی، بیروت، 1422
4)      ابن‏عربى، محمد بن على، رحمة من الرحمن فى تفسیر و اشارات القرآن، 4جلد، مطبعة نضر - سوریه - دمشق، چاپ: 1، 1410 ه.ق.
5)ابن طاووس. علی بن موسی .الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة) دفتر تبلیغات اسلامی .قم.1376
6)      ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم( ابن کثیر)،شمس‏الدین، محمد حسین‏،دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏،لبنان- بیروت،1419 ه. ق
7)      ابن منظومه، محمدبن مکرم، لسان العرب، ناشر دارصادر، بیروت، 1414ق
8)      بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیرالقرآن، ناشربنیاد بعثت، 1416 ق
9)      بغوى، حسین بن مسعود، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، 5جلد، دار إحیاء التراث العربی - لبنان - بیروت، چاپ: 1، 1420 ه.ق.
10) بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، 5جلد، دار إحیاء التراث العربی - لبنان - بیروت، چاپ: 1، 1418 ه.ق.
11) جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، 1381 ه.ش
12) جوادی آملی، شمیم ولایت، قم، اسراء، 1388
 
13) جوهری، ابونصراسماعیل بن حماد، صحاح اللغه (یا) تاج اللغه و صحاح العربیه، بی جا،بی تا
 
14) حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، انتشارات اسماعیلیان، قم، 1415 ق
15) حسن بن علی، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری (علیه السلام)، مدرسة الإمام المهدی( علیه السلام)، ایران- قم ،1409 ه. ق‏1361
16) خویی، سید ابولقاسم؛ «البیان فی تفسیر القرآن»، مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی;، قم، بی تا
17) رشید رضا، محمد ، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار،دار المعرفة،لبنان- بیروت‏،1414ه. ق
18) راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات غریب القرآن، دفتر نشر الکتاب، 1404 ق
19) زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت، 1407ق
20) صدوق، علی بن بابویه قمی، توحید، تحقیق سید هاشم حسین طهرانی، منشورات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، بی تا
21) طبرى، محمد بن جریر ،جامع البیان فى تفسیر القرآن( تفسیر الطبرى)،دار المعرفة،لبنان- بیروت‏،،1412 ه. ق‏
22) طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1372 ه.ش
23) طبرسى، فضل بن حسن، ترجمه تفسیر مجمع البیان، 27جلد، فراهانى - ایران - تهران، چاپ: 1.
24) طبرسى، فضل بن حسن‏، ترجمه تفسیر جوامع الجامع‏، مترجم: عبدالحمیدى، على‏،آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى‏- مشهد،1375 ه. ش
25) طباطبایی،محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، 1417
26) على بن الحسین، (امام چهارم علیه السلام)‏، الصحیفة السجادیة، دفتر نشر الهادى‏ : قم‏ 1376 ش‏
27) قمى، على بن ابراهیم‏، تفسیر القمی‏،موسوى جزایرى، طیب‏، دار الکتاب‏،ایران- قم‏،1363 ه. ش‏
28) قمى، عباس‏، سفینة البحار، اسوه‏، قم‏1414 ق‏
29) قرطبی، محمدبن احمد، الجامع الأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1364 
30) کلینی رازی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دار الکتب اسلامیه، چ.4 ، تهران،1365
31) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تحقیق یحیی عابدی، دار الإحیاء التراث العربیه، بیروت، 1403
32) موسوی همدانی، سیدمحمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، انتشارات دفتر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374
33) مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب اسلامیه، تهران، 1374
34) مصطفوی، حسن، التحقیق فی الکلمات القرآن الکریم، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360
35) مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، 1378
36) مغنیه، محمد جواد، تفسیر کاشف، دار الکتب اسلامیه، تهران، 1424
37) نمازی شاهرودی، شیخ علی، مستدرک سفینه البحار، تحقیق شیخ حسن بن علی نمازی، موسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار