مقایسه و نقد مفهوم مجاز از دیدگاه طباطبایی و شنقیطی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد یار دانشگاه علوم تحقیقات

3 دانشجودکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم قرآن و حدیث قم

چکیده

استعمال مجاز، کنایه، استعاره و دیگر محسنات بدیعی در قرآن، از بارزترین جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن شناخته شده است. اغلب اهل بلاغت و ادب، بر آن اتفاق نظر دارند؛ اما در میان مفسران اختلاف دیدگاه در به‌کارگیری آن در قرآن است. علامه طباطبایی، مفسر شیعی از موافقان و شنقیطی، مفسر سلفی معاصر منکر استفاده از آن در قرآن است؛ هرچند هردو بر اصل بودن استعمال حقیقی الفاظ قرآن توافق دارند و حتی‌الامکان مجاز و استعاره لفظی را بر‌نمی‌تابند؛ اما طباطبایی درصورتی‌که ظاهرلفظ منافی با معنای عقلی و ناسازگار با بافت کلمه باشد، قائل به مجازاست و با نظریه­های متفاوت سعی بر توجیه استعمال الفاظ قرآن در ما وضع له و به نحو حقیقت دارند. به نظر می‌رسد، نظریه "روح معنا" از طباطبایی و نظریه "نفی مجاز" شنقیطی در لایه رویین با یکدیگر تلاقی می‌کنند؛ ولی تفاوت‌های اساسی دارند. در این مقاله این دو نظریه بررسی و مقایسه می­ شود. طباطبایی مجاز را به‌طورکلی انکار نکرده است؛ اما با توسل به نظریه «وضع الفاظ برای ارواح معانی» دایره کاربرد مجاز را در قرآن محدود کرده است و تنها درجایی که قرینه‌ای برخلاف ظاهر باشد، پای مجاز و استعاره را به میان کشیده است؛ اما شنقیطی با رویکرد کلامی اساساً آن را انکار کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparison and Criticism of the Concept of Metaphor in Allamah Tabatabaii and Shanghiti's View

نویسنده [English]

  • kazem ghazizadeh 1
چکیده [English]

Employing metaphor, irony, figurative expressions and other rhetorical figures is one of the most obvious expressive miracles of the Holy Quran, on which men of letters and rhetoric are unanimous. Commentators, however, disagree on their employment in the Holy Quran. Allamah Tabatabaii, a Shia commentator, accepts their employment while Shanghiti, a contemporary Salafi commentator, denies it, though both of them agree on the real employment of the Quranic terms as a principle and reject literal metaphor and figurative expressions as far as possible. Allamah Tabatabaii, however, believes in employing metaphor if the literal aspect of the term contradicts with rational meaning and its context, and tries to justify the relevant and real employment of the Quranic terms through proposing different theories. It seems that the theory of "the spirit of meaning" proposed by Allamah Tabatabaii and the theory of "rejection of metaphor" proposed by Shanghiti converge in upper level, but have fundamental differences. The present paper reviews and compares these theories. Allamah Tabatabaii does not totally reject metaphor, but limits its employment in the Holy Quran by relying on the theory of "setting terms for the spirits of meanings", and talks about metaphor and irony wherever a contradictory example exists. Shanghiti, however, basically rejects metaphor and irony on the basis of a theological approach.
Kazem Ghazizadeh[1]
Seyyed Muhammad Ali Ayazi[2]
Leila Malek al-Shoaraii[3]
 [1]  Assistant professor of department of sciences of the Holy Quran and hadith, Tarbiat Modarres University, ghazizadeh_kazem@yahoo.com


[2] Assistant professor of department of sciences of the Holy Quran and hadith, Azad Islamic University, Sciences and Research Branch, m-ayazi@srbiau.ac.ir


[3] Corresponding author,  PhD student of sciences of the Holy Quran and hadith, the Qom University of sciences of the Holy Quran and Hadith, leila2000_malek@yahoo.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • metaphor
  • truth
  • the spirit of meaning
  • Tabatabaii
  • Shanghiti
1-         قرآن، ترجمه
2-         نهج‌البلاغه
3-         ابن‌منظور، محمّد بن مکرّم، (1414ق)، لسان العرب. بـیروت: دار صـادر.
4-         ازهری، خلیل دریان، (1392)، غایة البیان فی تنزیه الله عن الجهة و المکان، بیروت، انتشارات دار المشاریع، چاپ سوم.
5-         افلاطون، (1380)، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی
6-      ایازی، سیدمحمد علی، (1393)، «نقد و بررسی نظریه روح معنا با تأکید بر آراءامام خمینی»، نشریه نسیم وحی، ویژه نامه اندیشه قرآنی، ص54-71.
7-         بابایی، علی اکبر،(1332)، مکاتب تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
8-         بروجردى، سیّد حسین (1415)، نهایة الأصول. قم: تـفکّر.
9-         تـفتازانى، سـعدالدین (1411)، مختصر المعانی. قم: دار الفکر.
10-      جصّاص، ابـوبکر احـمدبن عـلى (1405)، الفصول فی‌ الأصول‌. تحقیق عجیل جاسم نمشى.
11-      جوادی آملی عبدالله، (1378)، تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء12
12-      ــــــــــــــــــــــــ، قرآن در قرآن،مرکز نشر اسراء، قم،چاپ دوم.
13-      حلّى، جعفربن حسن (1403ق)، معارج الأصول. قـم: آل البـیت.
14-      حلّى، حسن‌بن یوسف (1404)، مبادى الوصول. قم: مکتب الاعلام الإسلامیّ.
15-      خمینی، سید مصطفی، (1376)، تحریرات فی الاصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
16-      زمخشری،محمود،(1404)،کشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دار الکتاب العربی،بیروت،چاپ سوم.
17-      زیّات، احمد حسن و همکاران‌، (1410)، المعجم‌ الوسیط. استانبول: موسّسة ثقافیّة للتـألیف.
18-      سیوطى، عبدالرحمان‌بن ابى‌بکر جلال‌الدین، (1416)، الإتقان فـى عـلوم القرآن. بیروت: دارالفکر.
19-      شنقیطی، محمد امین، (بی‌تا)، اضواءالبیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت، عالم الکتب.
20-      ــــــــــــــــــــــــ، منع المجاز فی المنزل للتعبد و الاعجاز، چاپ شده در اضواء البیان (ج 10)، قاهره، مکتبة بن تیمیة
21-      شیواپور، حامد،(1394)، نظریه روح معنا در تفسیر قرآن، قم: دانشگاه مفید، چاپ اول
22-      طباطبایی، محمد حسین، (1374)، المیزان فی تفسیر القران، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ 5.
23-      طریحى، فخرالدین، (1375)، مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى.
24-      علم‌الهدى، عـلى‌بن حـسین، (1363)، الذریعـة الی اصول الشریعة، تحقیق ابوالقاسم‌ گرجى‌. تهران: دانشگاه‌ تهران چ 2.
25-      علوى یمنى، یحیى‌بن حمزه، (1423)، الطـراز لأسـرار البلاغة. بیروت: مکتبة عنصریّة.
26-      فخر‌ رازى‌، محمّدبن عـمر، (1412)، المـحصول. بـیروت‌: موسّسة‌ الرسالة.
27-      فراهیدى، خلیل‌بن احمد، (1410)، کتاب‌ العـین‌. قـم: هجرت.
28-      کلینی، محمد بن یعقوب،(1401ق)، الاصول من الکافی؛، چ4، تحقیق علی­اکبر غفاری، تهران: اسلامیه، افست.
29-      مظفر، محمّدرضا، (1386)، أصول الفقه. نجف: دار النعمان.
30-      معرفت، محمد هادی، (1428)، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسۀ فرهنگی انتشاراتی التمهید.
31-      ــــــــــــــــــــــــ،(بی‌تا)، التأویل فی مختلف المذاهب و الاراء،المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة.
32-      نصیری، علی، (1387)، معرفت قرآنی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
33-     نویرى‌، شهاب‌الدین‌ احمدبن عـبدالوهّاب، (1423)، نهایة الأرب فی فنون الأدب. قاهره: دار الکتب و الوثائق القومیّة.
CAPTCHA Image