بررسی تطبیقی هرمنوتیک ملاصدرا و گادامر

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه دانشکده الیهیات دانشگاه قم

2 استاد موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

3 دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده

هرمنوتیک فلسفی به معنای هستی شناسی فهم، بنیان های هستی شناختی فهم، ارکان و شرایط وجودی آن را مورد تأمل فلسفی قرار می دهد. گادامر یکی از نمایندگان این تفکر است که هرمنوتیک را از حوزه روش شناسی به عرصه هستی شناسی وارد کرد. پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی هرمنوتیک ملاصدرا و گادامر معلوم کرده است بسیاری از ویژگی های هرمنوتیک گادامر از جمله چیستی فهم، هستی شناسی متن و مفسر، تعدد فهم و دخالت پیش فرض های مفسر در نحوه فهم ملاصدرا از قرآن کریم مشهود است؛ البته در هر یک از موارد مذکور تفاوت اساسی با هرمنوتیک گادامر دارد؛ مهمتر آن که صدرالمتألهین با تعیینی دانستن معنای قرآن از سوی شارع مقدس، قائل به نسبی گرائی که پیامد هرمنوتیک گادامر است نبوده؛ بلکه امتزاج افق معنائی مفسر و متن را به نحو تشکیکی و در طول مراد مؤلف و نهایتاً فهم صحیح را با تکیه بر نقش فاعلی مفسر از یک سو و افاضه مؤلف از سوی دیگر دست یافتنی می داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Hermeneutics of Mulla Sadra and Gadamer

نویسندگان [English]

  • Habib-o-Allah Daneshsharaki 1
  • Abdolhossein Khosropanah 2
  • Fatemeh Gholamnejad 3
1 Assistant Professor, Faculty of Theology, University of Tehran;
2 Professor of the Research Institute of Wisdom and Philosophy of Iran;
3 Ph.D. Student in Philosophy and Islamic Kalam, University of Qom,
چکیده [English]

Philosophical hermeneutics which means ontology of understanding delves into the ontological foundations of understanding and its existential conditions from philosophical perspective. Gadamer as a representative of this school of thought developed hermeneutics from the realm of methodology into ontology. The present study entitled “A Comparative Study of the Hermeneutics of Mulla Sadra and Gadamer” revealed that many hermeneutic features of Gadamer such as essence of understanding, ontology of text and interpreter, multiplicity of understandings, and the commentator’s presumptions are evident in the perception of Mulla Sadra from the Holy Quran. However, their hermeneutics are basically different in each of the above points. More importantly, Mulla Sadra believes that the Quran is determined by God so he does not believe in relativism which is the outcome of Gadamer’s hermeneutics. In fact, Mulla Sadra believes in the cautious integration of meaning horizon between the commentator and the text in accordance with the author’s will, so he regards accurate understanding of the texts achievable relying on the key role of the commentator on the one hand, and the author’s knowledge on the other hand.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hermeneutics
  • Mulla Sadra
  • Gadamer

اصل مقاله

نتیجه گیری

هرمنوتیک گادامر که در زمره هرمنوتیک فلسفی قرار دارد، واجد شاخصه هائی است که با بررسی تطبیقی آن با هرمنوتیک ملاصدرا وجوه اشتراک و افتراق آن دو نمایان گردید:

  1. گادامر فهم را رخدادی می داند که محصول عملِ متعلَق شناسائی است و برای مفسر حاصل می گردد. اما به اعتقاد ملاصدرا برای تحقق فهم، فاعلیت مفسر محوریت دارد. البته جنبه دیگری از آن را افهام می داند که از سوی صاحب متن به او القاء می گردد. پس در هرمنوتیک ملاصدرا، دیالکتیک میان مفسر و صاحب متن محقق می گردد.
  2. متعلَق فهم در اندیشه گادامر هر آن چیزی است که از جهان هستی پیش روی انسان قرار می گیرد. اما در تفکر ملاصدرا فهم در حوزه متون دینی و خصوصاً قرآن کریم موضوعیت دارد. این در حالی است که وجه اشتراک این دو تفکر آن است که متعلق فهم به لحاظ هستی شناسی مورد توجه قرار گرفته است.
  3. علیرغم آن که به اعتقاد گادامر سخن گفتن از سوژه و ابژه در فرایند فهم بی معناست، ملاصدرا به نقش فاعلی مفسر در فرایند فهم اصالت می دهد و تحقق فهم را مشروط به نقش فاعلی مفسر می داند.
  4.  هرچند پیش فهم های ملاصدرا با آنچه گادامر بدان اعتقاد دارد متفاوت می باشد، اما تأکید و تکیه ی آن دو بر تأثیر پیش فهم ها در تفسیر شباهت این دو تفکر را آشکار می سازد.
  5. گادامر و ملاصدرا فهم های متعدد از یک چیز را ممکن می دانند؛ لکن حصول این تعدد در گادامر بسته به آن است که متن چگونه خود را بر مخاطب خود عرضه کند، اما در تفکر ملاصدرا منوط به استکمال وجودی و ادراکی مفسر و تعالی وی به مرتبه وجودی متن از یک سو و افاضات صاحب متن از سوی دیگر است.
  6. تعدد فهم در اندیشه گادامر منجر به نسبی گرائی گردیده و اساساً توصیف فهم به صحیح و ناصحیح در این تفکر را منتفی می سازد، اما ملاصدرا قائل به مطلق بودن معنا و تعیین آن از سوی شارع مقدس بوده و فهم های متعدد از قرآن کریم را در صورتی صحیح می داند که مطابق با واقع و در طول مراد مؤلف باشد.
  7. حصول فهم در تفکر گادامر حاصل امتزاج افق معنائی متن و مفسر است، اما امتزاج در اندیشه ملاصدرا از طریق اتصال عقل بالمستفاد با عقل فعال و یا امتزاج افق مفسر با افق راسخین در علم تحقق می یابد و همین امر ضامن صحت آن می باشد.

 

مراجع

  1.       قرآن کریم

    1. پالمر، ریچارد ا، ترجمه محمد سعید حنائی کاشانی، علم هرمنوتیک، چاپ هشتم، تهران: سروش، 1393.
    2. حسن زاده آملی، حسن، قرآن، عرفان و برهان از هم جدائی ندارند، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول، 1370.
    3. ـــــــــــــــــــ ، معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: دلیل ما، 1386.
    4. حسنی، سیده معصومه، زبان دین از دیدگاه ملاصدرا و قاضی سعید قمی، اندیشه دینی: بهار 1390، پیاپی 38، 23- 48.
    5. خامنه ای، سید محمد، ملاصدرا، هرمنوتیک و فهم کلام الهی، تهران: بنیاد حکمت صدرا، 1385.
    6. خسروپناه، عبدالحسین، نظریه تأویل و رویکردهای آن، کتاب نقد: سال دوم، شماره پنجم و ششم، صص 87- 116.
    7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، مصحح داوودی، صفوان عدنان، لبنان: بیروت: دارالشامیه، بی تا،
    8. ریخته گران، محمد رضا، منطق و مبحث علم هرمنوتیک (اصول و مبانی علم تفسیر) ، تهران: نشر کنگره، بهار 1378.
    9. شایگان_ هانری کربن، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: فرزان چاپ چهارم،  1385.
    10. شریف، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، گرد آوریِ ترجمه نصرالله پور جوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی،  ج 2، چاپ دوم، 1389.
    11. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم،ج1، 2، 3، 4، 6، 7، قم: بیدار، چاپ دوم، 1366 ه.ش.
    12. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیه علامه طباطبائى)، ج1، 3، 7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1981 م.
    13. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، سه رساله فلسفى: متشابهات القرآن - المسائل القدسیة - اجوبة المسائل، 1جلد، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم - قم، چاپ: سوم، 1387 ه.ش.
    14. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شرح اصول کافی، تصحیح خواجوی، تحقیق علی عابدی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ج 1، 2، 1367.
    15. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، 1جلد، مرکز نشر دانشگاهى، چاپ: دوم، 1360 ه.ش، 1368.
    16. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنى، تهران: مولى،‏1361.
    17. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، المبدا و المعاد، 1جلد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، 1354 ه.ش، ص 496.
    18. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مفاتیح الغیب، 1جلد، وزارت فرهنگ و آموزش عالى، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران: چاپ اول، 1363 ه.ش.
    19. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن الکریم، 30 جلد، ج 1، بیروت: دراالمعرفه، بی تا.
    20. عابدی شاهرودی، علی، مقدمه بر ترجمه مفاتیح الغیب، محمدخواجوی، تهران: انتشارات مولی، 1384.
    21. مجتهد شبستری، محمد، تأویل و تفسیر در اسلام، کیهان فرهنگی: آذر 1372، شماره 104، صص 12-13.
    22. مؤدب، سید رضا، الف. روشهای تفسیر قرآن، تهران: سمت و دانشگاه قم، 1393.
    23. ـــــــــــــــ ، ب. مبانی تفسیر قرآن، چاپ سوم، قم: دانشگاه قم، 1393.
    24. نصر، سید حسین، تفاسیرملاصدرابرقرآن، مترجم لاهوتی،حسن، بخارا: مرداد، 1377، شماره 1، صص 22-34.
    25. نصیری، علی، زبان دین در تفکر فلسفی ملاصدرا، معرفت: سال شانزدهم، 1386، شماره 113.

    26.واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.

    1. A Dictionary of Philosophy, A. R. Lacey, Department of Philosophy, King’s College, University of London, Third Edition by Rutledge, 1996.
    2. Gadamer, Hans – Georg, Truth and Method, Edited by Garrett Barden and John Cumming, Shied and Ward Ltd. 1975.
    3. Cf. Richard E. Palmer, Hermeneutics, Northwestern University Press, 1969.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های تفسیر تطبیقی
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 7
فروردین 1397
صفحه 181-202

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار