بررسی تطبیقی حکمت آفرینش شیطان از دیدگاه علامه طباطبایی (ره) و فخر رازی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف دانشگاه قم

2 دانشجوی دکترای مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری اسلام دانشگاه قم

چکیده

بنابر آموزه های قرآنی، هدف از خلقت عبودیت و سیر در صراط مستقیم است . با این حال چنین به نظر می رسد که آفرینش شیطان که انسان را از رسیدن به این مقصد باز می دارد و خود نیز در آن قرار نمی گیرد، شر مطلق بوده و خلاف حکمت است .
علامه طباطبایی بر آن است که تحقق هدف آفرینش، یعنی عبادت، در گرو وجود نظام احسنی است که بر اساس آن هر موجودی با هر قابلیتی که دارد، نقش خود را در جایگاهی که برای او مقدر گردیده است، ایفا نماید، لذا مطلقا شر نیست. به این ترتیب، کار شیطان این است که با اغواگری، موجبات ابتلاء و آزمایش انسان را فراهم آورد تا این امر موجب صعود او به قله های کمال گردد و اصلا شر مطلق در نظام احسن وجود ندارد.
در مقابل فخر رازی هدف از خلقت انسان را معلل به غرضی نمی داند و اینگونه می پندارد که هدف از خلقت انسان حقیقتا استکمال وی بوسیله عبادت نیست زیرا در این صورت خداوند برای افاضه اش به غیر نیاز به واسطه پیدا می کند بلکه خداوند به هرکه بخواهد بدون واسطه افاضه می کند و در افعالش سوال نمی شود بنابراین نمی توان گفت وجود نظام احسن نیز ضرورت دارد. فخر رازی با این نظریه حکمت الهی و حقانیت افعال الهی را کنار می گذارد.

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

 سعادت انسان که هدف غایی از آفرینش موجودات  است، جز  با وجود نظام احسنی که در آن هرموجودی با قابلیت خاص خود نقشی ایفا می کند تحقق نمی یابد؛ نظامی که در آن همه موجودات به نحوی برای رسیدن به آن هدف غایی به یکدیگر وابسته اند و در صورت غیبت یک موجود ،  نظام احسن دچار خلل می شود و لو اینکه آن موجود دارای فقدان ها و نواقص بسیار  باشد و همه موجودات این نظام احسن به اقتضای وجود حق تعالی و حکیم به وجود آمده است.

شیطان  در تحقق این نظام سهم  دارد  و با دعوت اوست که زمینه ابتلا و آزمایش بشر فراهم می شود تا آنکه عده ای از سر  اختیار   از این آزمایش ها سر بلند بیرون آمده و به سعادت والای انسانی نائل شوند.

 وجود خود شیطان نیز با وجود  همه گمراهی هایش، بی بهره از کمال نیست و نسبت شر و قبحی که به او  داده می شود،  در مقام قیاس با دیگر موجوداتی است که از کمال بیشتری برخوردارند  وگرنه در نظام آفرینش، وجود، مساوق خیر و کمال است.

 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Wisdom behind Creation of Satan from the Perspective of Allameh Tabatabaii and Fakhr al-Razi

نویسندگان [English]

  • mohammad ali akhavian 1
  • Ali Badpa 2
1 Associate Professor, Department of Theology and Islamic Sciences, University of Qom;
2 Ph.D. student of Islamic Education The Orientation of Islamic Theoretical Foundations of Qom University -
چکیده [English]

According to the Quranic teachings, the purpose of creation is worship to God and journey in the righteous path. However, it may seem that the creation of Satan who is never set on the right path and prevents human being from achieving his destination is absolute evil and against wisdom. Allameh Tabatabaii holds that fulfilling the purpose of creation, that is worship of God, relies on perfect universe based on which every creature with whatever potential it has plays its role in a status which is determined for him. Thus, the function of Satan is to prepare a situation for the examination of mankind through his temptation so that true humans can ultimately achieve pillars of perfection and salvation. Therefore, there is no absolute evil in the perfect universe at all. On the other hand, Fakhr al-Razi does not regard the purpose of human creation relying on another cause. In his view, the purpose of human creation is not actually his perfection through worship to God because in this case God would need a medium to give blessing to a creature while He can bless whoever He pleases, needless to any medium and He is not asked in His acts. Hence, it cannot be said that the existence of the perfect universe is essential. By this theory, Fakhr al-Razi sets aside divine wisdom and the righteousness of divine acts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Satan
  • good
  • evil
  • wisdom
  • Allameh Tabatabaii
  • Fakhr al-Razi

مراجع

1. آلوسى سید محمود،روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415  چاپ اول
2. جوادی آملی عبدالله ، وحی و نبوت، تنظیم مرتضی واعظ جوادی، نشر اسراء، 1388 ه.ش، چاپ اول
4. جوادی آملی عبدالله ، رحیق مختوم، نشر اسراء، 1386 ه.ش، چاپ اول
5. علامه حلی، کشف المراد،قم، موسسه نشر الاسلامی،1427ه.ق، چاپ یازدهم
6. رضا، محمد رشید ، تفسیر المنار، بیروت‏، دار المعرفة، 1414 ه. ق‏،چاپ اول
7. زمخشرى محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407
8.. صالحی مجید، مقاله ماهیت ابلیس، فصلنامه خط اول، سال دوم، شماره7، زمستان1387 ، ص71 تا74
9. شیخ صدوق، التوحید للصدوق، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1398 ق 10. طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ دوم، 1390 ه. ق‏5
11. فخر رازى، محمد بن عمر،التفسیر الکبیر بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏، 1420 ه. ق‏، چاپ سوم
12.فخر رازی ، اصول فی اربعین، مکتبه کلیات الازهریه،1986، چاپ اول
13شیخ کلینى، الکافی، تهران، اسلامیه،  1362 ش،چاپ دوم
14. علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت،دار الاحیاء تراث العربی ، بی تا،چاپ اول
15. مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم‏، بیروت- قاهره- لندن‏، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم‏
16. سایت پژوهشکده باقرالعلوم،http://pajoohe.ir/
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار