بررسی تطبیقی مواجهه مفسران با فرآیند هم معنایی ( با تکیه بر نقدهای علامه طباطبایی بر سایر مفسران)

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک

3 دانشجوی دکتری علوم قران و حدیث دانشگاه اراک

چکیده

هم معنایی یا ترادف از جمله روشهای مفسران در فهم و تفسیر واژگان قرآن و مجالی پر از اختلاف نظر و تکثر اصطلاحات است. این پژوهش در صدد بررسی روش کاربست هم معنایی یا ترادف در تفسیر المیزان و تحلیل تطبیقی نقدهای علامه طباطبایی بر روش برخی مفسران با هدف فهم دقیق و موشکافانه معنای واژگان است. نتایج حاصل، حاکی از آن است که وجه تشابه روش­های به کار رفته در ترادف، عدم تطابق کامل واژگان است. نقدهای علامه شامل بافت زبانی و غیر زبانی است. زیرا آنچه از نگاه مفسرانی چون راغب، زمخشری، فخررازی و مولف تفسیر المنار مغفول مانده است عدم توجه به عوامل درون متنی مثل مقابل­ها، هم­نشین­ها و مقام و نوع خطاب آیه در کنار عوامل برون متنی مثل روایت، باورهای کلامی، تاریخ مکانی و زمانی نزول آیه است. مجموع این عوامل مفسر را به معنایی مشخص از واژه و کشف فرایند هم­معنایی و نیز سایر روابط معنایی رهنمون می­شود که علامه طباطبایی آن را کالمترادف یا شبه ترادف می­نامند. نمونه­هایی از نوآوری علامه در جامع­نگری به قرائن در روش کاربست ترادف نسبت به سایر مفسران مورد انتقاد در تفسیر المیزان، در بخش تحلیل تطبیقی ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Commentators' Approach to Synonymy Process (Relying on Allameh Tabatabaii's Critique on Other Commentators' Works)

نویسندگان [English]

  • Abrahim Abrahimi 1
  • Fatemeh Dastranj 2
  • alireza tabibi 2
  • malihe ramezani 3
1 Associate Professor, Department of the Quran and Hadith Sciences, University of Arak,
2 Assistant Professor, Department of the Quran and Hadith Sciences, University of Arak,
3 Ph.D. Student in the Quran and Hadith Studies, University of Arak,
چکیده [English]

Synonymy is one of the controversial methods full of multiple expressions used by commentators in order to comprehend and interpret the Quranic terms. This study aims to investigate the application of synonymy method used in Tafsir al-Mizan through the comparative analysis on Allameh Tabatabaii's critique on some commentators' works with the purpose of precise and scrupulous understanding of the terms. The results of the research indicate that the methods applied in synonymy have one aspect in common showing synonyms don't correspond with each other completely. Critiques of Alaameh include verbal and nonverbal contexts because what is neglected by some commentators such as Ragheb, Al-Zamakhshari, Fakhr Al-Razi, and the author of Tafsir al-Manar is in fact negligence to in-text factors such as opposites, collocations, and addressing type of the verses, in addition to out-text factors such as narratives, verbal beliefs, place and time of the revelation of the verses. All of these factors lead the commentator to a definite perception of the terms and understanding the process of synonymy as well as other semantic relations named as semi-synonym (Kalmotaradef). In the section of comparative analysis, some innovative examples of Allameh showing his comprehensive look to the evidences in the application of synonymy compared to other commentators criticized in Tafsir al-Mizan are mentioned.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Synonymy
  • comparative analysis
  • Tafsir al-Mizan
  • critique of commentators

اصل مقاله

نتیجه گیری

فهم واژگان به صورت موضوعی که علامه از آن تحت عنوان عرف قرآن نام می­برد. و با روش سیاق به کشف ترادف اقدام کرده است. نقد روش برخی مفسران در ترادف به جهت متن محوری و یا عدم توجه به همه قرائن و شبکه معنایی واژگان در قرآن و انسجام بین آنها از جمله نقاط ضعف روشهای مفسران است که مورد نقد علامه طباطبایی در تفسیر المیزان قرار گرفته است. بافتزبانی در زبانشناسی معاصر تقریبا معادل سیاق است و بافت غیر زبانی یا موقعیت، عوامل برون متنی موثر در کشف معنای واژه است. علامه با نگاهی جامع به بررسی واژگان در اصطلاح و عرف قرآن به صورت موضوعی یا همان میدان معنایی مترادفات با استفاده از بافت زبانی و غیر زبانی متن پرداخته است.

با توجه به روش ایشان در کاربست ترادف در المیزان مقصود از ترادف در این روش کالمترادف « شبه ترادف» است. ایشان ترادف به معنی جایگزینی و هم معنایی واژگان در تمام بافتها را رد می­کنند، زیرا هر واژه را دارای عنایتی خاص که مناسب محل خود است،می­دانند.

علامه در ترادف از کتب لغت و تفاسیر لغوی بهره برده، اما با نگاهی نقادانه به آنها اعم از «مفردات» راغب اصفهانی، «مجمع البیان» طبرسی،«کشاف» زمخشری، «تفسیر کبیر» فخر رازی و «روح المعانی» آلوسی، معنایی نو و موشکافانه از واژه و نوع ارتباط آن با سایر واژگان ارائه دادند. ایشان با این روش و بیان فروق لغوی میزان هم­پوشانی واژه­ها و علت گزینش واژه­ها را در بافت­های مختلف به ظهور رساندند.   

مراجع

  1.  

    1. آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق عبدالباری عطیه،بیروت، دارالکتب العلمیه،1415.
    2. ابن فارس،ابوالحسن احمد،معجم مقاییس اللغه ، تحقیق عبدالسلام هارون ، قم مکتب الاعلام الاسلامی، 1404.
    3. ابن منظور،محمد بن مکرم؛لسان العرب؛ بیروت:دار صادر ،1414ق.
    4. البرزی،پرویز؛مبانی زبانشناسی متن؛تهران:موسسه انتشارات امیرکبیر، 1386.
    5. المنجد، محمد نور الدین؛ترادف در قرآن هم­معنایی واژگان ؛ترجمه محمدرضاعطایی، مشهد:بنیادپژوهشهای اسلامی،1392.
    6. اوسى، على رمضان‏؛ روش علامه طباطبایى در تفسیر المیزان‏؛  تهران:سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین الملل‏،1381‏.‏
    7. الهیان، لیلا؛«بررسی اهمیت بافت در پژوهشهای ادبی»،فصلنامه پژوهشهای ‏ادبی،سال9،ش36و37،صص35-49، 1391.
    8. ایچیسون، جین؛ مبانی زبانشناسی؛ ترجمه محمد فائض؛ تهران،انتشارات نگاه،1371.
    9. بابایی، علی اکبر و دیگران؛روش شناسی تفسیر قرآن؛ قم:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،تهران:سمت،1385.
    10. پالمر، فرانک.ر؛ نگاهی تازه به معنی شناسی؛ ترجمه کورش صفوی؛ تهران، نشر مرکز،کتاب ماد، 1391.
    11. زمخشرى، محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل،‏ بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق. 
    12. زرکشی، بدرالدین محمدبن عبداللّه؛ البرهانفی علوم القرآن؛ تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم؛ ،بی­جا،بی­تا.
    13. سیوطی،جلال الدین؛الإتقان فی علوم القرآن؛، بی­جا، بی­تا.
    14. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم: مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی ، 1403.
    15. فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان،1420.
    16. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ کتاب العین؛،قم: انتشارات هجرت، 1410 ق.
    17. فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، موسسه دارالهجره، 1414.
    18. صفوی،کوروش؛آشنایی با معنی شناسی؛ ،تهران:پژواک کیوان، 1391.
    19. ـــــــــــــــــــ؛ درآمدیبرمعنیشناسی؛ تهران:سوره مهر،1387.
    20. طباطبایى، محمد حسین؛المیزان فی تفسیر القرآن ،قم: اسماعیلیان‏،1371.
    21. ـــــــــــــــــــ ؛ترجمه تفسیر المیزان‏؛ قم:دفتر انتشارات اسلامی( وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)،1374.
    22. طبرسی ، فضل بن حسن مجمع البیان ،بیروت ،دارالمعرفه، 1408.
    23. عبده،محمد، تفسیر القرآن‌ الحکیم‌، الشهیر بتفسیر المنا‌ر،قاهره، مکتبه القاهره، 1380.
    24. لاینز، جان؛در آمدی بر معنی شناسی زبان؛ترجمه کوروش صفوی؛ تهران: نشر علمی،1391.‏
    25. لسانی فشارکی،محمدعلی و اکبری­رادطیبه؛ «کاربرد روش­های معنی شناسی در قرآن کریم»، مجله صحیفه ‏مبین،ش39،ص62-77 ،1385.‏
    26. مزبان، علی حسن؛ درآمدی بر معنی شناسی در زبان عربی؛ترجمه فرشید ترکاشوند؛تهران:سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها،1394.
    27. المنجد، محمد نور الدین ، «الترادف فی القرآن الکریم بین النظریه و التطبیق»، دمشق، دارالفکر، الطبعه الاولی، ،(1417ه،1997م).‏
    28. میر لوحی،سید علی؛ ترادف در قرآن کریم؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،1392.
    29. نکونام،جعفر؛درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم:انتشارات دانشکده اصول الدین،1390.
    30. نیشابورى، نظام الدین حسن بن محمد؛ تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان،بیرت:دارالکتب ‏العلمیه،1416.‏  
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image
پژوهش های تفسیر تطبیقی
دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 7
فروردین 1397
صفحه 203-221

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار