بررسی و تحلیل تفسیری ظلمت مؤمن و نور کافر در آیة 257 بقره

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 2. کارشناسی ارشد تفسیر و علوم قرآن دانشگاه قم .

3 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا

4 . دکتری علوم قرآن و حدیث

چکیده

تاریخ ارسال: 25/3/98   |   تاریخ پذیرش: 08/06/98
آیة 257 سورة بقره؛ از جمله آیات بحث‌انگیز قرآن است که در آن از «اخراج مؤمنان از ظلمات به نور» و «اخراج کافران از نور به ظلمات» سخن به میان آمده است. مسئله اصلی این پژوهش، چیستی ظلمت مؤمن و نور کافر است. در این راستا، آرای مفسران جمع‌آوری و در شش بخش مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است، اغلب مفسران به مصادیق ظلمت و نور اشاره کرده‌اند. تعبیر «اخراج مؤمنان از ظلمات به نور» توسط خداوند، ناظر بر یک سنت مهم الهی، یعنی هدایت و آمرزش پروردگار در روند سیر تکاملی مؤمنان است و مراد از «ظلمت مؤمن»، حجاب‌هایی است که در اثر جهل و ارتکاب معاصی، میان انسان و خداوند ایجاد می‌شود. با توجه به مراتب فراوان ظلمت و نور، انبیا و صالحان نیز حجاب‌هایی متناسب با مرتبه خود دارند. تعبیر «اخراج کافران از نور به ظلمات» توسط طاغوت نیز کنایه از اضلال شیاطین است و نور کافر اشاره به فطرت توحیدی است که در نهاد همه انسان‌ها وجود دارد.
 

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

در آیة 257 سورة بقره، تقسیم دو گروه مؤمنان و کافران بر اساس ویژگی ولایت‌مداری آنها، اثبات بحث ولایت و اهمیت فوق‌العاده آن در تعیین سعادت و شقاوت انسان‌ها را نمایان می‌سازد.

ظلمت مؤمن، همان حجاب‌هایی است که بین او و رسیدن به قرب الهی فاصله انداخته و با توجه به مراتب فراوان ظلمت، از گناهان کبیره و صغیره در مورد عوام مؤمنان تا ترک اولی و حجاب‌های صفات نفسانی و جسمانی، در مورد خواص مؤمنان و در مراتب بسیار بالا که مرتبه انبیای عظام الهی است، ظلمات صفات روحانیه را شامل می‌شود. بنابراین، همگان محتاج هدایت و آمرزش الهی هستند.

 اخراج مؤمنان از ظلمات به نور توسط خداوند، همان وعدة هدایت و مغفرت الهی است که در روند سیر تکاملی انسان مؤمن به‌‌‌سوی مقصد نهایی خویش در دنیا و نهایتاً در عالم برزخ و قیامت صورت می‌گیرد و او را پاک و نورانی می‌سازد.

 منظور از نور کافر با لحاظ کردن سیاق و عمومیت آیه، نور اجمالی؛ یعنی فطرت و توحید است که در سرشت همة انسان‌ها وجود دارد. این نور فطری غیر از طینت ناپاک کافران است و حتی با کفر ورزیدن آنها از بین نمی‌رود؛ بلکه به‌صورت نهفته در ضمیر کافران باقی می‌ماند و تلاش انبیا نیز در راستای بیدارسازی همین ضمیر نهفته صورت می‌پذیرد.

ظلمت و نور مؤمنان با ظلمت و نوری که در خصوص کافران به‌‌‌کار‌‌رفته، دو مقوله متفاوت و جدا از هم است. هر کدام از این دو گروه، از اجمال به‌‌تفصیل می‌رسند. مؤمنان از ظلمت اجمالی به نور تفصیلی نائل می‌شوند و کافران از نور اجمالی به ظلمت تفصیلی می‌رسند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A n Exegetical Analysis of the Darkness of Mu’min and the Light of Kafir in Surah al-Baqarah

نویسندگان [English]

  • Siyid Muhammad Musavi Muqaddam 1
  • Ali Hajavi 2
  • Ruqayih Yusufi 3
  • Dawud Sa’imi 4
1 f Assistant Professor, Pardis-e Farabi of Tehran University
2 w (Corresponding Author), M.A in Tafsir and the Qur’anic Science, University of Qom,
3 M.A in the Qur’anic Science and Hadith, University of al-Zahra,
4 Ph.D. in the Qur’anic Science and Hadith,
چکیده [English]

Received: 25/06/2019   |   Accepted: 30/08/2019
The 257th verse of Surah al-Baqarah is one of controversial verses in the Quran which mentions “bringing Mu’minin (believers) out from darkness into the light” and “taking Kafirin (disbelievers) out of the light into darkness”. The main objective of this study is to explain what it means by darkness of Mu’min and the light of Kafir. Most of commentators have explained the extensions of darkness and light so in this research, their ideas are collected and critically analyzed in six chapters. “Bringing the believers out from darkness into the light” by God confirms an important divine tradition, that is to say guidance and blessing for the believers through their way to salvation. “Darkness of a believer” connotes veils which are created between human and God as a result of ignorance and sin. Considering multiple stages for darkness and light, there are also some special veils for the prophets and saints relevant to their own states. “Taking the disbelievers out of the light into darkness” by the demon connotes the deviation by the Devil, and in this regard, the light of Kafir refers to the innate disposition to Towhid (monotheism) which exists in the nature of all human beings.
 


کلیدواژه‌ها [English]

  • Surah al-Baqarah: 255
  • Darkness
  • Light
  • Stages of Faith
  • Fitrah (Innate Disposition)
  • Mu’min (Believer)
  • Kafir (Non-Believer)

مراجع

قرآن کریم.
نهج البلاغه.
1. آلوسی، محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب، 1415ق.
2. ابن‌ابی‌‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق اسعد‌‌محمد الطیب، عربستان سعودی: مکتبه نزار مصطفی الباز، 1419ق.
3. ابن‌جزی غرناطی، محمد‌‌بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق عبدالله خالدی، بیروت: شرکت دارالأرقم بن‌أبی الأرقم، 1416ق.
4. ابن‌شهرآشوب‌‌ مازندرانی، محمدبن علی، متشابه القرآن و مختلفه، قم: انتشارات بیدار، 1410ق.
5. ابن‌عاشور، تفسیر التحریر و التنویر، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
6. ابن‌کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1419ق.
7. امین، نصرت، مخزن العرفان، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1361.
8. اندلسی، عبدالحق‌بن غالب ابن عطیه، المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1422ق.
9. بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، 1416ق.
10. بغوی، حسین‌بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
11. بلاغی، عبدالحجت، حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم: انتشارات حکمت، 1386ق.
12. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق محمد‌‌عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دارأحیاء التراث العربی، 1418ق.
13. ثعالبی، عبد الرحمان‌بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدعلی معوض و عادل‌‌احمد عبدالموجود، بیروت: دارإحیاء التراث العربی،  1418ق.
14. ثعلبی‌‌نیشابوری، ابواسحاق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دارأحیاء التراث العربی، 1422ق.
15. جوادی آملی، عبدالله، فطرت در قرآن (تفسیر موضوعی12)، قم: نشر اسراء، 1387.
16. حرّانی، حسن‌بن علی‌بن شعبه، تحف العقول، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
17. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
18. رازی، ابوالفتوح حسین‌بن علی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
19. رازی، فخرالدین محمدبن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
20. زحیلی، وهبه‌بن مصطفی، التفسیر المنیر، بیروت: دارالفکر المعاصر، 1418ق.
21. زمخشری، محمود،  الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
22. سبزواری نجفی، محمدبن حبیب‌الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
23. سمرقندی، نصر‌‌بن محمد، بحر العلوم، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
24. سورآبادی، ابوبکر عتیق‌بن محمد، تفسیر سورآبادی، تحقیق علی‌اکبر سعیدی‌‌سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو،1380.
25. سید‌‌رضی، ابوالحسن محمدبن حسین، تلخیص البیان عن مجازات القرآن، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
26. سیوطی، جلال‌الدین، الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌‌نجفی، 1404ق.
27. شریف‌‌لاهیجی، محمدبن علی،‌‌ تفسیر شریف لاهیجی،‌‌ تحقیق جلال‌الدین حسینی‌‌ارموی (محدث)، تهران: دفتر نشر داد، 1373.
28. شیبانی، محمدبن حسن‌‌، نهج‌البیان عن کشف معانی القرآن،‌‌ تحقیق حسین درگاهی، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، 1413ق.
29. صدرالمتألهین الشیرازی، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، 1366.
30. صدوق، محمدبن علی‌‌بن بابویه، الخصال، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1362.
31. ــــــــــــــ، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
32. طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی،  1417ق.
33. طبرسی، فضل‌بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1372.
34. طبری، محمدبن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.
35. طریحی، فخرالدین‌بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی‌‌اشکوری، تهران: نشر مرتضوی، 1375.
36. عروسی‌‌حویزی، ابن‌جمعه، تفسیر نورالثقلین، تحقیق سید‌‌هاشم رسولی‌‌محلاتی، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
37. علم الهدی، علی‌بن حسین، أمالی المرتضی، تحقیق محمد‌‌ابوالفضل ابراهیم، قاهره: دارالفکر العربی، 1998م.
38. عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیر العیاشی (کتاب التفسیر)، تحقیق سید‌‌هاشم رسولی‌‌محلاتی، تهران: چاپخانة علمیه، 1380ق.
39. فضل‌الله، محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر، 1419ق.
40. فیض‌‌کاشانی، ملامحسن، الأصفی فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدحسین درایتی و محمدرضا نعمتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.
41. قاسمی، محمدجمال‌الدین، محاسن التأویل، تحقیق محمد‌‌باسل عیون‌‌السود، بیروت: دارالکتب العلمیه،  1418ق.
42. قرشی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371.
43. قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1364.
44. قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق موسوی‌‌جزائری، قم: دارالکتاب، 1367.
45. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
46. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
47. _______________، مرآةالعقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق سید‌‌هاشم رسولی‌‌محلاتی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1404ق.
48. مراغی، احمدبن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
49. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه، نشر کتاب، 1360.
50. مقاتل‌‌بن سلیمان، تفسیر مقاتل‌‌بن سلیمان، تحقیق عبدالله‌‌محمود شحاته، بیروت: دارإحیاء التراث، 1423ق.
51. مکارم‌‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1374.
52. موسوی‌‌سبزواری، عبدالأعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه اهل‌بیت‰، 1409ق.
53. میبدی، احمد‌‌بن‌ ابی‌‌سعد رشیدالدین، کشف الأسرار و عده الأبرار، تحقیق علی‌اصغر حکمت، تهران: امیر کبیر، 1371.
54. نعمانی، محمدبن ابراهیم‌‌بن ‌أبی‌زینب، الغیبة، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، 1397ق.
55. نیشابوری، نظام‌الدین، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1416ق.
 
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار