بررسی تطبیقی استناد به حجیت استقلال معنایی فرازهای آیات قرآنی در تفاسیر المیزان و نمونه

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، قم

2 استاد و عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه

3 استادیار، گره الهیات و معارف اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

10.22091/ptt.2020.5840.1814

چکیده

تاریخ دریافت: 19/10/1398   |   تاریخ پذیرش: 02/04/1399
استظهار قواعد نانوشتۀ به‌کاررفته در کتب تفسیری به‌مثابه ابزار محکمی در دست قرآن‌پژوهان است تا آنان را در رسیدن به‌مراد اصلی آیات الهی یاری رساند. یکی از این قواعد، «حجیت فرازهای مستقل» است. این نوشتار پس از تبیین و تحلیل قاعده، به‌بررسی کارکردها و نمونه‌های قرآنی آن، در دو تفسیر «المیزان» و «نمونه» پرداخته است. صاحبان هر دو تفسیر باتوجه‌به اصول و قواعدی خاص، به‌معناداری مستقل فرازهایی از آیات بدون توجه به‌سیاق معتقدند. از مهم‌ترین نتایج نگاه مستقل به آیات، اثبات تعلق قرآن به‌تمام اعصار و دوران‌ها می‌باشد. میزان بهره‌گیری از این قاعده در «نمونه» بنابر رسالتش بسیار بیشتر از «المیزان» که تفسیری سیاقی است، می‌باشد. پایه‌ریزی مبانی اصیل اسلامی، همچنین اثبات قواعد پرکاربرد فقهی از نتایج بهره‌گیری از این قاعده در «نمونه» است. پژوهش حاضر، پژوهشی بنیادی-کاربردی می‌باشد که با نگرش تحلیل محتوای تطبیقی-توصیفی انجام شده است.
 



© احمدی، ل؛ فاکر میبدی، م؛ تجری، ع‌الف. (1400). بررسی تطبیقی استناد به حجیت استقلال معنایی فرازهای آیات قرآنی در تفاسیر المیزان و نمونه، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 6 (12)، 330-309.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5840.1814

تازه های تحقیق

نتیجه

قاعدۀ «حجیت فرازهای مستقل قرآنی» که از قواعد پرکاربرد تفسیری است، قابل تطبیق بر قاعدۀ «العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السیاق» می‌باشد. به‌این‌معنا که برخی فرازهای قرآنی هم تفسیر سیاقی یا مجموعی دارند و هم تفسیر فراسیاقی یا تفکیکی.

علامه طباطبایی در المیزان اهتمام ویژه‌ای به سیاق و تفسیر ساختاری، بنابر هدف اصلی نگارش المیزان، داشته‌اند و حدود 2100 بار از قاعدۀ سیاق در تفسیر خود استفاده کرده‌اند درحالی‌که ضمن تأیید تفسیر مستقل از عبارات و فرازهای قرآنی، در موارد اندکی به این امر پرداخته‌اند؛ اما آیت‌الله مکارم شیرازی باتوجه‌به رسالت تفسیر نمونه که پاسخگویی به شبهات می‌باشد، با تأکید بر این قاعده، از آن بهره‌ها برده است و در سراسر تفسیر نمونه، اهتمامِ ایشان به نگاه مستقل و تفکیکی بر فقرات قرآنی که ملاک‌های تقطیع را دارا می‌باشند، مشهود است.

نتایج تحلیل تطبیقی این قاعده در تفاسیر «المیزان» و «نمونه» نشان می‌دهد که فرازهایی از آیات اگر ظهوری مستقل و غیرمنافی با آیات دیگر و ضروریات دین داشتند، حجت محسوب می‌شوند. هردو تفسیر، قوانین کلی‌ای را که قابل تعمیم به گروه‌های دیگر است در انحصار سیاق نمی‌دانند؛ همچنین پیوند و قرین بودن عبارتی را با عبارات دیگر دلیل بر تخصیص آن به‌حساب نمی‌آورند؛ و نیز هردو تفسیر عبارات انتهای آیات را که گاه تأکید یا تعلیل نیز هستند، گونه‌ای از فرازهای مستقل به‌شمار می‌آورند. «المیزان» فرازی که از نظر ادبی، به‌فصل آمده باشد، همچنین برخی جملات معترضه را گونه‌ای از فرازهای مستقل می‌داند. یکی از نتایج نگاه مستقل و فراتر از سیاق و سبب نزول به فِقرات قرآنی در «تفسیر نمونه»، پایه‌ریزیِ مبانی اصیل و پرمایۀ اسلامی است؛ همچنین استخراج قواعد پرکاربرد فقهی، احکام عمومی، قوانین کلی و سنن الهی که قابل استناد در تمام اعصار و دوران‌ها می‌باشند و شبهۀ انحصار این کتاب هدایت را به عصر نزول درهم می‌شکنند، از دیگر نتایج بهره‌گیری از این قاعده تفسیری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Making References to the Authority of the Semantic Independence of Certain Fragments of the Quranic Verses in the al-Mizan and Nemouneh Tafsirs

نویسندگان [English]

  • Leyla Ahmadi 1
  • Muhammad Faker Meybodi 2
  • Ali Asghar Tajari 3
1 PhD in the Quran and Hadith Sciences
2 Professor, al-Mostafa International University
3 Assistant professor, Dept. of Islamic Theology, Islamic Azad University, Qom
چکیده [English]

Received: 2020-01-13   |   Accepted: 2020-06-22
 Reliance on the unwritten but applied rules in the tafsir books has long been a powerful tool in the hands of the Quran scholars to help them reach the original purpose behind the Divine verses. One of these tools is the authority of independent fragments. The present paper first gives an analysis of this rule, followed by citing relevant examples from the Quran tafsirs of al-Mizan and Nemouneh. The authors of both of these tafsirs believe in the independent meaningfulness. The authors of both of these tafsirs believe in the independent meaningfulness of certain Quranic fragments, irrespective of their contexts. An outstanding benefit of having an independent view of the Quranic verses is the age-free value of the Quran in that it belongs to, hence applicable to, the needs of all eras and time-periods. From this perspective, the Nemouneh Tafsir benefits much more from this rule, compared with al-Mizan which is a context-bound tafsir. Some of the benefits of the application of this rule in the Nemouneh Tafsir are expressions of the Islamic articles of faith and proving the most widely-used fiqh-oriented rules. The present research falls within the scope of basic-applied ones carried out with a view to comparative-descriptive content analysis.
 


© Ahmadi, L; Faker Meybodi, M; Tajari, A.A. (2021) A Comparative Study of Making References to the Authority of the Semantic Independence of Certain Fragments of the Quranic Verses in the al-Mizan and Nemouneh Tafsirs. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 6 (12) 309-330.  Doi: 10.22091/PTT.2020.5840.1814

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparison
  • tafsir rules
  • independent fragments
  • al-Mizan
  • Nemouneh tafsirs

مراجع

قرآن کریم، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، 1387ش.
1. ابن‌جنی، عثمان؛ الخصائص؛ به تحقیق محمدعلی النجار؛ بغداد: دارالشوؤن الثقافیه، 1990م.
2. ابن‌فارس، احمد؛ معجممقاییساللغه؛ چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
3. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسانالعرب؛ چاپ سوم، بیروت: دارصادر، 1414ق.
4. اسعدی، محمد؛ سایه‌ها و لایه‌های معنایی: درآمدی بر نظریۀ معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری؛ چاپ دوم، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1385ش.
5. اسعدی، محمد؛ «ساختارهای چند وجهی قرآن از منظر علامه طباطبایی»؛ پژوهش‌نامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 2(سال اول)، 1386ش.
6. انصاری، ابن‌هشام؛ مغنی اللبیب؛ قم: نشر مکتبة قم، 1366ش.
7. بابائی، علی‌اکبر؛ قواعدتفسیرقرآن؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه - تهران: سمت، 1394ش.
8. بابایی، علی‌اکبر؛ روش‌شناسیتفسیرقرآن؛ چاپ اول، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه، 1379ش.
9. باقریان، محمد؛ « استقلال معنایی فرازهای قرآنی»؛ مجلۀ معرفت، شمارۀ 107، 1385ش.
10. پیروزفر، سهیلا و جمالی‌راد، فهیمه؛ «سازگاری تفسیر آیات با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی»؛ پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شمارۀ 2، 1392ش.
11. جرجانی، علیبن‌محمد؛ التعریفات، چاپ اول، تونس: الدار التونسیه للنشر، 1357ق.
12. دهخدا، علی‌اکبر؛ فرهنگمتوسطدهخدا؛ زیر نظر جعفر شهیدی؛ چاپ اول، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1385ش.
13. رازی، محمدبن‌ابی‌بکر؛ مختار الصحاح؛ لبنان: بی‌نا، 1989م.
14. زرکشی، محمدبن‌بهادر؛ البرهان فی علوم القرآن؛ به تحقیق جمال حمدی ذهبی، ابراهیم عبدالله کردی و یوسف عبدالرحمن مرعشلی؛ چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه، 1410ق.
15. سبت، خالدبن‌عثمان؛ قواعدالتفسیرجمعاًودراسةً؛ القاهرة: دار ابن‌عفان - الریاض: دار ابن‌القیّم، 1426ق.
16. شحّاته، عبدالله محمود؛ درآمدیبهتحقیقدراهدافومقاصدسوره‌هایقرآنکریم؛ به ترجمه محمّدباقر حجتی؛ چاپ اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1369ش.
17. طباطبائی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
18. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.
19. عابدینی، احمد؛ «حجیت فرازهای قرآن کریم»؛ نشریۀ بینات، شمارۀ 14(سال چهارم)، 1376ش.
20. فیومی، احمدبن‌محمد؛ المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی؛ چاپ اول، قم: دارالهجره، 1414ق.
21. قمی، علی‌بن‌ابراهیم؛ تفسیرالقمّی؛ به تحقیق طیب موسوی جزایری؛ چاپ سوم، قم: دارالکتاب، 1363ش.
22. کلینی، محمدبن‌یعقوب؛ اصول کافی؛ به ترجمه سیدجواد مصطفوی؛ تهران: بی‌نا، بی‌تا.
23. کمانی نجف‌آبادی، مهدی؛ تفسیر موضوعیِ روایی - چیستی، مبانی و روش؛ چاپ اول، بی‌جا: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1397ش.
24. مدرسی، محمدتقی؛ سوره‌های قرآن درونمایه‌ها و محورها؛ به ترجمۀ محمد تقدمی صابری؛ چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1386ش.
25. معرفت، محمدهادی؛ علومقرآنی؛ چاپ نهم، قم: مؤسسۀ فرهنگی تمهید، 1387ش.
26. مغنیه، محمد‌جواد؛ تفسیر کاشف؛ چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1424ق.
27. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه؛ چاپ دهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1371ش.
28. ممتحن، مهدی؛ «جملۀ معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن کریم»؛ پژوهش‌نامۀ قرآن و حدیث، شمارۀ 5، 1387ش.
هاشمی، احمد؛ جواهر البلاغة، بیروت: دارالفکر، 1978م.
ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار