نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های توجیهی مفسران معاصر درباره آیات جهاد ابتدایی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تربیت مدرس، تهران ، ایران

2 دانشجوی دکتری تربیت مدرس ، تهران، ایران

3 دانشیار دانشگاه تهران، تهران، ایران

4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

تاریخ دریافت: 10/07/1400   |   تاریخ اصلاح: 23/02/1401   |   تاریخ پذیرش: 23/02/1401
مفسران و فقها، مطالب بسیاری درباره جهاد که از ارکان مهم اسلام و فروع دین است، نگاشته‌اند. مشهور فقها و بسیاری از مفسران متقدم، قائل به جواز یا حتی وجوب دو نوعِ جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی بوده‌اند. در سده‌های اخیر، به جهت مناسبات گوناگون اجتماعی مانند آزادی عقیده، گروهی از مفسران منکر جهاد ابتدایی هستند؛ زیرا آن را در تهافتی آشکار با آزادی عقیده می‌دانند. گروه دیگر در تبیین خود از جهاد ابتدایی، توجیهات و تأویلاتی را به کار می‌برند تا بتوانند از این طریق، جهاد ابتدایی را به تأویل جهاد دفاعی برند و تضاد مذکور را در ظاهر حل کنند. دیدگاه‌های گروه دوم را می‌توان در چهار عنوان قرار داد: 1. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ دفاع از فطرت انسانی؛ 2. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ جنگ پیش‌دستانه؛ 3. جهاد ابتدایی به‌منزلۀ جهاد تبلیغی؛ 4. جهاد ابتدایی به‌منزله نفی خرافه و باطل. پژوهش حاضر به این دیدگاه‌های تأویلی به روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی می‌پردازد و در انتها هیچ‌یک از آن‌ها را تمام نمی‌داند؛ زیرا هیچ‌کدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدایی انطباق کامل ندارد و هم‌چنین آن تهافت یادشده را به‌خوبی حل نمی‌کند.

قاضی‌زاده، ک؛ کفایی جلیلی فرد، ز؛ نفیسی، ش؛ نیلساز، ن. (1401). نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های توجیهی مفسران معاصر درباره آیات جهاد ابتدایی، دوفصل‌نامۀ پژوهش‌های تفسیر تطبیقی. 8 (15)، 192-167. Doi: 10.22091/PTT.2022.6450.1905

تازه های تحقیق

نتیجه

صاحب‌نظران و مفسران باورمند به نظریات چهارگانه که در این نوشتار به آن اشاره شد، نیز به‌مانند گروهی که آشکارا به جهاد ابتدایی معتقدند، همگی به نظریۀ جهاد ابتدایی باور دارند؛ ولی ازآن جایی که جهاد ابتدایی با آزادی عقیده که در آموزه‌های قرآن کریم نیز بدان اشاره شده مانند آیۀ 256 سورۀ بقره، در تضاد و تناقض دیده شده است، به جهت ضرورت، تبیین‌هایی متفاوت از جهاد ابتدایی داشته‌اند که در ظاهر از آن جهاد دفاعی برداشت گردد تا تهافت موجود حل شود. البته با نگرش دقیق، این نتیجه به دست می‌آید که این توضیحات بعضاً با نظریه جهاد ابتدایی منطبق نیست و نمی‌تواند محدوده وسیع آن را پوشش دهد و دارای اشکالات و ایرادات دیگری است که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد. پس هیچ‌کدام پذیرفتنی نیست. نکته‌ای که وجود دارد این است که برای از بین رفتن شرک که تمام این چهار نظریه در پی آن است، تنها یک‌راه وجود دارد، آن‌هم این است که مردم عقیدۀ شرک را نخواهند و با زور و رفتارهای ایذایی نتیجه‌ای حاصل نمی‌گردد. درنتیجه نمی‌توان فلسفۀ جهاد را تنها در محو شرک خلاصه کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Contemporary Qur’anic Exegetes’ Justification Viewpoins on the Initial-Offensive Jihād; a Comparative-critical Study

نویسندگان [English]

  • Kazem Ghazizadeh 1
  • Zahra Kafaei Jalili-Fard 2
  • shadi nafisi 3
  • Nosrat Nilsaz 4
1 Assistant Professor, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Ph.d. Candidate, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3  Associate Professor, Department of Qur’anic Studies, Tehran University, Tehran, Iran
4  Associate Professor, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Received: 2021/10/2  |   Correction: 2022/5/13   |   Accepted: 2022/5/13
Jihād is one of the most important Islamic furūʿāt (derivatives), which Muslim exegetes and jurists thus have written a lot about it. Historically, many early Muslim exegetes and jurists have considered the permission or even the obligation of two types of jihād, namely the initial-offensive and the defensive ones. Nevertheless, in recent centuries, a group of them denies the initial-offensive jihād due to various necessary social relations such as freedom of belief, from which it is usually seen as a clear violation. To explain it, another group uses some different justifications for the initial-offensive jihād, such as interpreting it as the defensive one, to be finally able to resolve the mentioned seeming contradiction. The viewpoints of the second group can be divided into these four major headings: (i). the initial-offensive jihād as defend of human fiṭra (innate disposition); (ii). the initial-offensive jihād as defend of preemption war; (iii). the initial-offensive jihād as proselyte jihād; (iv). the initial-offensive jihād as denial of superstitions and false affairs. Using descriptive-analytical methods, the present critical study has analyzed these interpretive viewpoints and finally has not accepted any of them. In short, they neither fully conform to the well-known Islamic conception of the initial-offensive jihād, nor convincingly manage to resolve such a contemporary religious dilemma.
Contemporary Qur’anic Exegetes’ Justification Viewpoins on the Initial-Offensive Jihād; a Comparative-critical Study

Ghazizadeh, K; Kafaei Jalili-Fard, Z; Nafisi, Sh; Nilsaz, N. (2022) Contemporary Qur’anic Exegetes’ Justification Viewpoins on the Initial-Offensive Jihād; a Comparative-critical Study. Biannual Journal of Comparative Exegetical Researches, 8 (15) 167-192. Doi: 10.22091/PTT.2022.6450.1905.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Initial-offensive jihād
  • human fiṭra
  • proselyte jihād
  • preemption war
  • freedom of belief
 قرآن کریم.
آرمین، محسن (1396 ش) ، جری آن‌های تفسیری معاصر و مسأله آزادی، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
ابن البراج، قاضی عبدالعزیز (1406 ق)، المهذب، تحقیق جمعی از پژوهش گران تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367 ش)، النهایه فی غریب الحدیت و الاثر، محقق: محمود محمد طناحی و طاهر احمد زاوی، چاپ چهارم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی (1422 ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، محقق: عبدالرزاق مهدی، لبنان: دارالکتب العربی.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (1421 ق)، المحکم و المحیط الأعظم، محقق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن عطیه، عبدالحق بن غالب (1422 ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، محقق: محمد عبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون.
ابن فارس، احمد (1404 ق)، معجم مقاییس اللغه، محقق: هارون عبدالسلام محمد، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ازهری، محمد بن احمد (1421 ق)، تهذیب اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ایازی، سید محمدعلی (1380 ش)، آزادی در قرآن، چاپ دوم، تهران: نشر ذکر.
بحرانی، حسین محمد (1421 ق) ، سداد العباد و رشاد العباد، محقق: محسن آل عصفور، قم: کتاب‌فروشی محلاتی.
جوادی آملی، عبدالله (1388 ش)، تسنیم، محقق: حسن واعظی محمدی. قم: بنیاد بین‌المللی اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1376 ق)، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، محقق: عطار احمد عبدالغفور، بیروت: دارالعلم للملایین.
حلی، یحیی بن سعید (1405 ق)، الجامع للشرائع، محقق: جمعی از پژوهش گران تحت اشراف شیخ جعفر سبحانی، قم: موسسه سیدالشهدا العلمیه.
حلبی، ابو صلاح ( 1403 ق)، الکافی فی الفقه، محقق: رضا استادی، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین.
دروزه، محمد عزه (1421  ق)، التفسیر الحدیث ترتیب السور حسب النزول، چاپ دوم، بیروت: دارالمغرب الاسلامی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
رضا، محمد رشید (1414 ق)، تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دارالمعرفه.
زحیلی، وهبه (1411 ق)، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، چاپ دوم، دمشق: دارالفکر.
صادقی تهرانی، محمد (1419 ق)، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبه محمد الصادقی الطهرانی.
صاحب، اسماعیل بن عباد (1414  ق)، المحیط فی اللغه، محقق: محمدحسن آل یاسین، بیروت: عالم الکتب.
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله (1394  ش)، جهاد در اسلام، چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
طباطبایی، محمدحسین (1390  ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: موسسه الأعلمی للمطبوعات.
طریحی، فخرالدین محمد (1375 ش)، مجمع البحرین، محقق: احمد حسینی اشکوری، چاپ سوم، تهران: نشر مرتضوی.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1375 ش)، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1400  ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العربی.
عاملی، شهید ثانی زین‌الدین بن علی (1412 ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
عاملی، شهید ثانی زین‌الدین بن علی (1413 ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الاسلام، محقق: گروه پژوهش موسسه معارف اسلامی، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
عسکری، حسن بن عبدالله (1428  ق)، تصحیح الوجوه و النظائر، محقق: محمد عثمان، مصر: مکتبه الثقافه الدینیه.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1373 ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، محقق: محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی، تهران: مرتضوی.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409 ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
فضل‌الله، محمدحسین (1419 ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
قاسمی، جلال‌الدین (1418 ق)، تفسیر القاسمی المسمی محاسن التأویل، محقق: محمد باسل عیون سود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
قاضی‌زاده، کاظم و دیگران (1430 ق)، «شبهات المستشرقین حول الجهاد و القتال فی الاسلام و اجویتها القرآنیه»، دراسات فی العلوم الانسانیه، رجب 1430، سال 16، شمارۀ 3.
قرشی، علی‌اکبر (1371 ش)، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قرضاوی، یوسف (1430 ق)، فقه الجهاد دراسه مقارنه لاحکام و فلسفته فی ضوء القرآن الکریم، قاهره: مکتبه وهبه.
قرطبی، محمد بن احمد (1364 ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.
قطب، سید (1425 ق)، فی ظلال القرآن، چاپ سی‌وپنج، بیروت: دارالشروق.
قطب، سید (1979 م)، معالم فی الطریق، چاپ ششم، بیروت: دارالشروق.
قطب راوندی، سعید بن هبه الله (1405  ق)، فقه القرآن، محقق: احمد حسینی اشکوری و محمود مرعشی، چاپ دوم، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
کیدری، قطب‌الدین (1416 ق)، اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، محقق: ابراهیم بهادری مراغی، قم: موسسه امام صادق (ع).
محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم: موسسه آل البیت.
مصطفوی، حسن (1430 ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ سوم، بیروت: قاهره، لندن، دارالکتب العلمیه مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
مطهری، مرتضی (1384 ش)، مجموعه آثار، چاپ هفتم، تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1371 ش)، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نجفی، محمد بن حسن (1404 ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، به تحقیق و تصحیح محمد آخوندی و عباس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث.
واعظ زاده خراسانی، محمد (1388 ش)، المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته، چاپ دوم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی
CAPTCHA Image