رهیافتی بر نقش قرائن در اختلافات تفسیری آیت‌الله صادقی تهرانی و آیت‌الله جوادی آملی در آیه قصر نماز

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات- علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران (نویسنده مسئول)

2 دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

3 استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

توجه به قرائن کلام برای فهم معنا و مراد آن، از اصول عقلایی محاوره میان انسان‌هاست. کشف معانی و مقاصد آیات قرآن کریم نیز از این امر مستثنا نیست؛ زیرا منطبق با زبان بشری و قواعد حاکم بر آن نازل شده است. مفسران قرآن در اصل لزوم توجه به قرائن در تفسیر وحدت نظر داشته، اما در نگرش و نحوه کاربست قرائن، دارای عملکردی متفاوت بوده‌اند که این امر، نقش مؤثری در بروز اختلافات تفسیری داشته است. پژوهش حاضر، باهدف بررسی و ارزیابی رویکرد صادقی ‌تهرانی و جوادی آملی به انواع قرینه و تأثیر آن در اختلافات تفسیری آیه قصر نماز با روش تحلیلی- تطبیقی، سامان یافته است. نتایج پژوهش، نشان می‌دهد که دو مفسر، باوجود همسویی در روش تفسیری و مذهب، در رویکرد به قرائن و نحوه کاربست آن‌ها در تفسیر آیه، عملکرد متفاوتی دارند که این امر، تأثیر زیادی در اختلافات تفسیری میان آن‌ها داشته است. صادقی تهرانی با توجه به این‌که تا حد زیادی به قرآن‌بسندگی در تفسیر گرایش دارد، بیشتر از قرینه متصل سیاق و منفصل آیات استفاده نموده و به خاطر داشتن دید انتقادی به روایات، از این قرینه در تفسیر آیه کم‌تر استفاده کرده، ولی جوادی آملی هرچند از قرائنی مانند سیاق و آیات مرتبط استفاده نموده، با توجه به این‌که آیه را از آیات‌ الاحکامی می‌داند که روایات معتبر از معصومان (ع) در تبیین آن وجود دارد، بیشتر از قرینه منفصل روایات استفاده کرده است.

تازه های تحقیق

نتیجه‌

- آیه قصر نماز، از آیات محل تلاقی و اختلاف آراء مفسران است. نوع تعابیر و چینش خاص کلمات و همچنین اجمال برخی کلمات به‌کاررفته در آیه، ازجمله عوامل اختلاف تفسیری میان مفسران است. مفسر برای دست‌یابی به معنا و مراد درست آیه، ناگزیر از توجه به قرائن معتبر و کاربست درست آن‌ها در تفسیر آیه است.

- اختلاف در مبانی و رویکرد دو مفسر همسوی شیعه، صادقی تهرانی و جوادی آملی، در کاربست قرائن مرتبط با آیه قصر نماز، به اختلافات تفسیری میان دو مفسر انجامیده است. هردو در لزوم توجه به قرائن در تفسیر آیه قصر نماز وحدت نظر دارند، اما در شناسایی قرائن مرتبط، عیار و وزنی که برای هر قرینه در تفسیر آیه قائلند و نحوه کاربرد قرائن در تفسیر آیه، عملکرد متفاوتی دارند و این امر تا حد زیادی در بروز اختلافات تفسیری میان دو مفسر مؤثر بوده است.

- صادقی تهرانی به دلیل گرایش به قرآن‌بسندگی در تفسیر و داشتن دیدی تا حد زیاد انتقادی نسبت به احادیث، بیشتر از قرینه متصل سیاق، قرینه منفصل آیات مرتبط و قرینه عقلی در تفسیر آیه استفاده کرده است. ایشان بیشتر روایات مرتبط با آیه را با ادعای مخالفت با نص قرآن و تعارض میان آن‌ها، رد کرده است. با ارزیابی‌های صورت گرفته در این نوشتار درباره قرائن مستفاد ایشان، در قرینه بودن و نحوه کاربرد آن‌ها، نقد جدی وارد است.

- جوادی آملی هرچند از قرینه‌های مختلفی مانند قرینه سیاق، آیات مرتبط و حالات و ویژگی‌های مخاطبان در تفسیر آیه قصر نماز استفاده کرده، به دلیل وجود برخی کلمات و تعابیر مجمل در آیه که مبیّن آن‌ها در خود آیه و یا آیات دیگر قرآن نیامده، بیشتر از قرینه روایات معتبر معصومان (ع) که در تفسیر و تفصیل (بیان حدود و جزئیات) آیه وارد شده، به‌صورتی مناسب استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Approach to the Role of Context in the Exegetic Differences between Ayatollah Sadeqi Tehrani and Ayatollah Javadi Amoli in the Verse of Shortening the Prayers

نویسندگان [English]

  • Seyyed Ahmed Abedinpoor 1
  • Alireza Tabibi 2
  • Ali Hasanbagi 2
  • Kayvan Ehsani 3
1 PH.D. candidate, Quran and Hadith Sciences, University of Arak, Arak, Iran (corresponding author)
2 Associate professor, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Arak, Arak, Iran
3 Assistant professor, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Arak, Arak, Iran
چکیده [English]

One of the rational principles of conversation among human beings is attention to the context of words to understand their meaning and intent. Discovering the meanings and intent of verses of the Quran is also not exempt from this because they have been revealed in accordance with human language and the rules that govern it. Quranic exegetes have a consensus regarding the actual necessity of a
ttention to contexts in exegesis; however, they differ in their views and way of utilizing context and this matter has played an effective role in the emergence of exegetic differences. The present study has been organized with the aim of examining and evaluating the approaches of Sadeqi Tehran and Javadi Amoli regarding the types of contexts and their effects on the exegetic differences about the verse of shortening the prayers using an analytic-comparative method. The findings of the study show that the two exegetes operate differently in their approach to context and its applications in the interpretation of the verse despite being aligned in their exegetic methods and religious denomination and this matter has a great impact on the exegetic differences between the two. Given that Sadeqi Tehrani is inclined, to a great extent, to Quran-sufficiency in interpretation, he has mostly used the conjunct and disjunct contextual proofs of verses and since he has a critical view toward narrations, has used narrative contexts less in the interpretation of the verse. However, even though Javadi Amoli has used proofs such as context and conjunct verses, considering that he regards the abovementioned verse as one of the verses that contain a religious ruling and that there are reliable narrations from the Infallibles (peace be upon them) that explain it, he has mostly used the disjunctive context of narrations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • contexts
  • exegetic differences
  • Sadeqi Tehrani
  • Javadi Amoli
  1. قرآن کریم.

    1. ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367 ش)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ چهارم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
    2. ابن فارس، احمد (‏ 1404 ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق‏‏)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    4. ازهرى، محمد بن احمد (1421 ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    5. بابایی، علی‌اکبر (1395 ش)، قواعد تفسیر قرآن، قم: انتشارات سمت.
    6. بابایی، علی‌اکبر و دیگران (1392 ش)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم: انتشارات سمت.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1389 ش)، تفسیر تسنیم، قم: نشر اسراء.
    8. خدمتکار آرانی و دیگران (1399 ش)، بررسی نقش قرائن در گوناگونی رهیافت‌های تفسیری با محوریت تفسیر آیت‌الله صادقی‌ترانی و عزت‌ دروزه، مجله پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، سال ششم، شماره دوم. doi: https://doi.org/10.22091/ptt.2020.4780.1654
    9. خراسانی، علی و دشتی، محمود (1388 ش)، آیه‌های نامدار، قم: نشر جمال.
    10. شاکر، محمدکاظم (1379 ش)، ریشه‌یابی اختلافات تفسیری، مجله صحیفه مبین، شماره 23.
    11. صادقى تهرانى، محمد (1388 ش)،‏ترجمان فرقان،‏ قم: انتشارات شکرانه.
    12. صادقى تهرانى، محمد (1393 ش)، نگرشى جدید بر نماز و روزه مسافران‏، قم: انتشارات شکرانه.‏‏
    13. صادقى تهرانى، محمد (1384 ش)، رساله توضیح المسائل نوین؛ تهران: انتشارات امید فردا.‏
    14. صادقی تهرانی، محمد (بی‌تا)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، تهران: انتشارات فرهنگ اسلامى.
    15. صدوق، محمد بن على بن بابویه (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    16. طاهری، حبیب‌الله (۱۳۷۷ ش)، درس‌هایی از علوم قرآنی، قم: نشر اسوه.
    17. طباطبایى، سید محمدحسین (1417 ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏؛ چاپ پنجم‏، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه.
    18. طبرسى، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع‌البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.‏
    19. عابدینی، احمد (1380 ش)، حکم نماز و روزه مسافر در عصر جدید، مجله فقه، دوره هشتم، شماره 27-28.
    20. محقق داماد، سید مصطفی و شاه نوش فروشانی، محمد عبدالصالح (1398 ش)، مفهوم قرینه و نقش آن در فهم معنای یک متن مبتنی بر مباحث الفاظ علم اصول، مجله تحقیقات حقوقی، دوره بیست و دوم، شماره هشتاد و ششم.https://doi.org/10.29252/lawresearch.22.86.71 doi:
    21. مظفر، محمدرضا (1430 ق)، اصول الفقه، قم: انتشارات اسلامى.‏
    22. معین، محمد (1382 ش)، فرهنگ فارسی معین، تهران: انتشارات بهزاد.
    23. مکارم شیرازى، ناصر (1374 ش‏)، تفسیر نمونه، تهران‏: دارالکتب الاسلامیة.
CAPTCHA Image