بررسی دلایل مفسران مخالف با دیدگاه تفویض تشریع به پیامبر اکرم

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دکترای تفسیر تطبیقی؛ و مدرس گروه معارف دانشکده الهیات پردیس حضرت معصومه (س)، دانشگاه فرهنگیان قم، قم، ایران

چکیده

تفویض تشریع به پیامبر اکرم (ص)، به معنای دادن اختیار جعل احکام شرعی از جانب خداوند­ متعال به ایشان است. برخی از مفسران فریقین، ذیل آیاتی نظیر تبیین ذکر، اختصاص حکم به خداوند و آیه 4 سوره نجم، با دیدگاه یادشده مخالفت نموده­اند. تحقیق حاضر، آراء این دسته از مفسران را به روش توصیفی و تحلیل محتوا، بررسی کرده و به این سؤال پاسخ داده که نقش پیامبر (ص) در تشریع کجاست؟ یافته ­ها نشان می‌دهد که دلایل مفسران یادشده در این مخالفت، تمام نیست؛ زیرا طبق قاعده­ منطقی «اثبات شیء نفی ماعدا نمی­کند»، مبیّن بودن پیامبر (ص(، برخورداری ایشان را از حق تشریع نفی نمی­کند. حکم تشریعی و تکوینی نیز به‌صورت بالذات مختص خداوند سبحان است و منافاتی با تفویض حکم همراه با اذن خداوند و به‌صورت تبعی به پیامبر (ص) ندارد. افزون بر آن، با دلایلی نظیر آیات فیء، قضای خدا و رسول (ص( وجوب اطاعت از خدا و پیامبر (ص( و نسبت دادن تحریم به خدا و پیامبر(ص (و نیز روایات معتبر تفویض و روایات صحیح­­السندی که مصدر تشریع را کتاب و سنت می­دانند و مصادیق تشریعات ایشان در مصادر تاریخی روایی، اطلاق آیه *إِنْ‏ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ‏ یُوحى‏*-در صورت پذیرش اطلاق و عمومیت آن- قید خورده و می­توان اختیار تشریع را در موارد محدودی برای ایشان ثابت دانست.

تازه های تحقیق

نتیجه

از رهگذر این جستار می­توان گفت: دلایلی که برخی از مفسران در رد دیدگاه "تفویض تشریع پیامبر اکرم (ص) " اقامه نموده­اند، اغلب ناظر برفرض استقلال و عرضی دانستن تشریعات پیامبر (ص) است که در این صورت، مخالفت مفسران با دیدگاه یادشده، کاملاً درست است؛ زیرا اعتقاد به استقلال پیامبر (ص) در امر تشریع، شرک است؛ اما اگر این تفویض تشریع به‌صورت طولی و در راستای تشریعات خداوند سبحان و با اذن و امضای او در نظر گرفته شود که بعد از اکمال علم و ادب پیامبر (ص) به ایشان انجام شده­، برداشت شرک گونه، منتفی است و دلایلی مانند مبیّن بودن رسول خدا (ص) اختصاص حکم به خداوند متعال، عدم استقلال پیامبر(ص) و مستند به وحی بودن اقوال و افعال ایشان و شرک بودن اعتقاد به تفویض، در رد دیدگاه موردبحث تمام نیستند؛ زیرا طبق قاعده منطقی "اثبات شیء، نفی ماعدا نمی­کند "، مبیّن بودن پیامبر (ص) برخورداری ایشان را از حق تشریع نفی نمی­کند. حکم تشریعی و تکوینی نیز به‌صورت اولاً و بالذات، مختص خداوند سبحان است و منافاتی با تفویض حکم همراه با اذن خداوند و به‌صورت تبعی به پیامبر (ص) ندارد. افزون بر آن، با استناد به دلایلی نظیر آیات فیء، قضای خدا و رسول(ص) اولی­الامر و آیاتی که تحریم را به خدا و پیامبر (ص) نسبت می­دهند و نیز روایات معتبر تفویض و روایات صحیح­­السندی که مصدر تشریع را کتاب و سنت می­دانند و مصادیق تشریعات پیامبر در مصادر تاریخی روایی، می­توان اختیار تشریع را در موارد محدودی برای ایشان ثابت دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the Argument of the Exegetes Opposed to the View of Delegation of Legislation to the Holy Prophet (peace be upon him and his household)

نویسنده [English]

  • Negin Alizadeh
PhD in Comparative Interpretation; and the lecturer of the Department of Education, Faculty of Theology, Hazrat Masoumeh Campus, Farhangian University, Qom, Iran
چکیده [English]

Delegating legislation to the Holy Prophet (peace be upon him and his household) refers to God giving the power to set religious laws to the Prophet. Some exegetes among the Shiites and Sunnis oppose this view under some verses such as verses that explain remembrance (dhikr), attribute laws only to God, and verse four of the al-Najm Chapter. The present research studies the views of this group of exegetes using a descriptive and content analysis method and has replied to the question of where the role of the Prophet is in the legislation of religious law. Findings show that the arguments of the abovementioned exegetes in this opposition are incomplete because according to the logical rule that states “to affirm a truth does not mean to deny other (as yet) unaffirmed truths,” that the Prophet is one who explains and clarifies matters (mubayyin) does not refute his possession of the right to legislate religious laws. Both religious and existential legislation is essentially specific to God, the Exalted, but this does not contradict the delegation of legislation with the permission of God and secondarily to the Prophet (peace be upon him and his household). Moreover, legislative authority has been stipulated and can be proven for him in limited instances through arguments such as the verses of fayʾ (spoils of war), the judgment of God and the Prophet, the obligation of obedience to God and the Prophet, and attributing prohibitions to God and the Prophet as well as authentic narrations regarding delegation of legislation to the Prophet, reliable narrations (in terms of narrators) that consider the source of legislation as the Quran and conduct of the Infallibles, and instances of the Prophet’s legislation in historical narrative sources, and the absoluteness of the verse, “it is just a revelation that is revealed [to him],” [53: 4] (Qarai translation) – if one accepts it absoluteness and generality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • delegation
  • legislation
  • delegation of legislation
  • legislation of the Holy Prophet
  • juristic deduction of the Prophet
  1. قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه.

    1. ابن­بابویه، محمدبن­علی (1380 ق)، علل­الشرائع، قم: مؤمنین.
    2. ابن­بابویه، محمدبن­علی (1378 ق)، عیون أخبارالرّضا(تهران: جهان.
    3. ابن­بابویه، محمدبن­علی (1413 ق)، من لایحضره الفقیه، قم‏: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
    4. ابن­جوزى، عبدالرحمان بن علی (1422 ق)، زادالمسیر فى علم التفسیر، بیروت‏: دارالکتاب­العربی. ‏
    5. احمدبن­حنبل (2005 م)، مسند احمدبن­حنبل، ریاض: بیت­الافکارالدولیه.
    6. ابن عاشور، محمدبن­طاهر (1384 ق)، التحریروالتنویر، بیروت: موسسه التاریخ.
    7. ابن عطیه، عبدالحق (1413 ق)، المحررالوجیز فی‌ تفسیرالکتا‌ب‌ العزیز، قاهره: دارالفکرالعربی‌.‌

    ‌8. ابن‌­غضا‌ئری، احمد (1422 ق)، الرجال، قم: موسسة‌ دار الحدیث‌ الثقا‌فیة‌.

    1. ابن فارس، احمد (۱۴۰۴ ق)، معجم مقاییس­اللغة، قم: دفتر تبلیغات‌ اسلامی‌.
    2. ابن منظور، محمد (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    3. ابوالفتوح­ رازى، حسین (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، مشهد: آستان قدس رضوى.
    4. ابوحیان، محمد (1420 ق)، ‏البحرالمحیط فى التفسیر، بیروت: دارالفکر‏.
    5. آلوسی، سید محمود (1405 ق)، روح المعانی فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار احیاء­التراث­العربی.
    6. بحرانى، سید هاشم (1416 ق)‏، البرهان فى تفسیرالقرآن، تهران‏: بنیاد بعثت‏.
    7. بحرانی، یوسف (1405 ق)، حدائق الناظره فی‌ احکا‌م‌ العتره‌ الطا‌هره‌(بیروت: دارالاضواء‌.
    8. بخاری، محمدبن­اسماعیل (1387 ق)، صحیح البخاری، تربت‌جام: شیخ­الاسلام احمد جام.
    9. بغدادى، على (1415 ق)، لباب التأویل فى معانى­التنزیل، بیروت: دارالکتب­العلمیة.
    10. بیضاوی، عبدالله (1418 ق)، انوار التنزیل‌ و اسرار‌التأویل، بیروت‌: داراحیاء­التراث­العربى.
    11. بیهقی، احمد (1416 ق)، السنن الکبرى، بیروت: دارالفکر.
    12. ثعالبى، عبدالرحمن (1418 ق)، جواهرالحسان فى تفسیرالقرآن، بیروت‏: داراحیاء­التراث­العربى.
    13. ثعلبی نیشابوری، احمد (1422 ق)، الکشف و البیان‌ عن تفسیرالقرآن، بیروت: داراحیاء­التراث­العربى.
    14. جصاص، احمد (1415 ق)، احکام القرآن، بیروت: دارالکتب­العلمیة.
    15. جوادی آملی، عبدالله (1389)، تسنیم، قم: اسراء.
    16. جوادی آملی، عبدالله (1374)، سیره رسول اکرم(ص( در قرآن، قم: اسراء.
    17. جواهری، حسن (1427 ق)، بحوث فی الفقه المعاصر، قم: مجمع‌ الذخا‌ئر الاسلامیه‌.
    18. حر عاملی، محمد (1413 ق)، وسائل الشیعة الی التحصیل‌ الشریعة‌، بیروت‌: مؤسسه آل­البیتb.
    19. حسینی شیرازی، محمد (1407 ق)، الفقه، بیروت: دارالعلوم‌.
    20. حق­پرست، شعب، (1386)«تشریع نبوی(در قرآن و سنت»، مصباح، شماره 68، ص 7- 36.
    21. حقى ­بروسوى، اسماعیل (1405 ق)، تفسیر روح البیان‏، بیروت: داراحیاء­التراث­العربى.
    22. ﺣﻠﯽ، ﺣﺴﻦ­ﺑﻦ­ﯾﻮﺳﻒ (1417 ق)، خلاصه الاقوال فی معرفه احوال الرجال، قم‏: موسسه نشر الفقاهه‏.
    23. حلی، حسن بن علی (1342)، الرجال (لابن داوود)، تهران: دانشگاه تهران‏‏.
    24. خطیب، عبدالکریم (بی­تا)‏، التفسیرالقرآنى­للقرآن، بیروت: دارالفکرالعربی.
    25. خمینی، روح­الله (1418 ق)، تنقیح الاصول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (ره).
    26. خمینی، روح­الله (1376)، چهل حدیث، تهران: وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشا‌د اسلامی‌.
    27. خویی، سید ابوالقاسم (1390 ق)، معجم رجال الحدیث، نجف: مطبعه الاداب.
    28. دروزه، محمد عزت (1383 ق)، التفسیرالحدیث، قاهره: دارإحیاء­الکتب­العربیة.
    29. راد، علی (1390)، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن با رویکرد نقادانه به آرای ذهبی، عسال و رومی، تهران: سخن.
    30. راغب اصفهانی، محمدحسین (1404 ق)، المفردات فی غریب­القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
    31. زحیلى، وهبة (1418 ق)، التفسیرالمنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق: دارالفکرالمعاصر‏.‏
    32. سبحانی، جعفر (1407 ق)، مفاهیم القرآن، قم: مؤسسه ­سیدالشهداالعلمیه.
    33. سبحانی، جعفر (١٤١٤ق)، کلیات فی علم الرجال، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    34. سبزوارى، سید عبدالاعلى (1409 ق)، ‏مواهب الرحمان فی تفسیرالقرآن، بیروت: موسسه اهل­بیتb.
    35. سیوطی، جلال‌الدین (1363 ق)، الاتقا‌ن‌ فی‌ علوم‌ القرآن‌، تهران: امیرکبیر.
    36. سیوطی، جلال‌الدین (1404 ق)، الدرالمنثور فى تفسیرالمأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله ­مرعشی نجفی.
    37. شعراوی، محمد متولی (1411 ق)، تفسیرالشعراوی، الازهر: مجمع‌­البحوث‌­الاسلامیه‌.
    38. صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فى تفسیرالقرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
    39. صفار، محمد (1404 ق)، بصائرالدرجات فی فضائل آل محمد( قم: کتابخانه آیت­الله مرعشى نجفى.
    40. طالقانى، سید محمود (1362)، پرتوى از قرآن‏، تهران: شرکت سهامى انتشار.
    41. طباطبایی، محمدحسین (1374)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    42. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناصرخسرو.
    43. طریحی، فخرالدین (1375 ق)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوى.
    44. طوسی، محمدبن­حسن (1388 ق)، التبیان فی تفسیرالقرآن، قم: ذوی­القربی.
    45. طوسی، محمدبن­حسن (1381 ق)، رجال الطوسی، نجف: حیدریه.
    46. طوسی، محمدبن­حسن (1420 ق)، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و اسماء المصنّفین و اصحاب الأصول، قم‏: ستاره‏.‏
    47. طیب، سید عبدالحسین (1378)، اطیب البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات اسلام.
    48. عروسى ­حویزى، عبدعلى (1415 ق)، تفسیر نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
    49. علم‌الهدی، سید مرتضی (1376 ق)، الذریعة إلی اصول الشریعة، تهران: دانشگاه تهران.
    50. علیزاده نجار، مرتضی (1392)، «تفویض دین، نزاعی حقیقی یا لفظی»، امامت پژوهی، شماره 9، ص 187.
    51. عیاشى، محمد (1380 ق)، کتاب التفسیر، تهران: چاپخانه علمیه‏.
    52. فخر رازی، محمدبن­عمر (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء­التراث­العربی‏. ‏
    53. فراهیدى، خلیل (1409 ق)، کتاب العین‏، قم: هجرت.
    54. فضل­الله، سید محمدحسین (1419 ق)، تفسیر من وحى القرآن‏، بیروت: دارالملاک­للطباعةوالنشر‏.
    55. فیض کاشانی، ملا محسن (1415 ق)، الصافی فی تفسیرالقرآن، تهران: مکتبه­الصدر.
    56. فیومى، احمد (1414 ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافع، قم: موسسه دارالهجرة.
    57. قرطبی، محمد (1405 ق)، الجامع لأحکام القرآن، بیروت: دار‌احیاءالتراث­ا­­لعربی.
    58. قمى ­مشهدى، محمد (1368 ق)، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
    59. قمى، علی بن ابراهیم (1363 ق)، تفسیرالقمی‏، قم: دارالکتاب‏.‏
    60. کرمانی، محمد شمس‌الدین (1356 ق)، الکواکب­الدراری فی شرح صحیح­البخاری، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
    61. کشی، محمدبن­عمر (1424 ق)، اختیار معرفه الرجال/ رجال الکشی، تهران: وزاره الثقافه و الارشاد اسلامی.
    62. کلینى، محمدبن­یعقوب (1407 ق)، الکافی، تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
    63. ماردینی، علی (1344 ق)، الجوهرالنقی، حیدرآباد: مجلس­دائرة­المعارف­النظامیة.
    64. مالک بن انس،‌ ابی‌­عبدالله (1407 ق)، موطا‌ الما‌لک، قاهره: وزارۃا­لاوقا‌ف‌.
    65. مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحارالأنوارالجامعه لدررأخبارائمه­الأطهار(بیروت‌: داراحیاء­التراث­العربى.
    66. مجلسی، محمدباقر (1404 ق)، مرآت العقول فی شرح أخبارآل‌­الرسول (ص) تهران: دارالکتب­الإسلامیه.
    67. مراغى، احمد (1364 ق)، تفسیرالمراغى، بیروت: داراحیاء­التراث­العربى.
    68. مسلم، ابن حجاج (1972 م)، صحیح مسلم، بیروت: داراحیاء­التراث­العربى.
    69. مطهری، مرتضی (1375)، مجموعه آثار، ج 4(اصول عقاید)، تهران: صدرا.
    70. مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه آثار، ج 21(اسلام و نیازهای زمان)، تهران: صدرا.
    71. مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه آثار، ج 20(ده گفتار)، تهران: صدرا.
    72. معرفت، محمدهادی (1384)، پرتو ولایت، قم: التمهید.
    73. معرفت، محمدهادی (1377)، ولایت فقیه، قم: التمهید.
    74. مغنیه، محمدجواد (1424 ق)، التفسیرالکاشف، تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
    75. مغنیه، محمدجواد (بی­تا)، التفسیرالمبین، قم: بنیاد بعثت.‏
    76. مفید، محمد (1413 ق)، الاختصاص‏، قم: الموتمرالعالمى­لالفیة­الشیخ­المفید.
    77. مکارم ­شیرازی، ناصر (1422 ق)، بحوث فقهیة هامة، قم: مدرسه امام­ علی­بن­ابی‌طالبA.
    78. مکارم­ شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب­الإسلامیة.
    79. مکارم ­شیرازی، ناصر (1426 ق)، نفحات­القرآن، قم: مدرسه امام ­علی­بن­ابی‌طالبA.
    80. ملکی، محمدباقر (1414 ق)، مناهج البیان فى تفسیرالقرآن، تهران: وزارت ­فرهنگ ­و ارشاد اسلامی.
    81. مؤدب، سید رضا؛ علیزاده، نگین (1399)، «واکاوی سندی و دلالی روایات تفویض تشریع به پیامبر اکرم(در مصادر روایی فریقین»، حدیث پژوهی، شماره 23، ص 213-240.
    82. نجار زادگان، فتح­الله (1386)، «خلق عظیم و تفویض دین»، مقالات و بررسی­ها، شماره 84، ص 163-183.
    83. نجاشی، احمد (1365)، رجال النجاشی‏، قم:‏ مؤسسه النشر الاسلامی.‏
    84. نسا‌ئی‌، احمد (1309 ق)، سنن‌ النسا‌ئی‌، بیروت: دارالکتا‌ب‌­العربی‌.
    85. نوری، میرزا حسین (1382)، مستدرک وسائل الشیعة، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
    86. واسطی ­زبیدی، سید محمدمرتضی (1414 ق)، تاج العروس من جواهرالقاموس، بیروت: دارالفکر.
CAPTCHA Image