تحلیل آراء مفسران فریقین در رابطه‌ میان تکریم و تفضیل

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

مربی گروه معارف اسلامی دانشگاه خلیج‌فارس. بوشهر، بوشهر، ایران

چکیده

با استناد به آیات قرآن کریم، انسان اشرف مخلوقات است. از یک‌سو، برای صعود تا قرب الهی استعداد دارد و از سوی دیگر، برای سقوط در پایین‌ترین درجه مستعد است. مسأله تکریم و تفضیل در آیه هفتاد سوره اسراء، به دنبال هم بیان شده است. تکریم الهی به انسان کرامت داده تا در مقام برتری قرار گیرد. حال چه رابطه‌ای میان تکریم و تفضیل وجود دارد که قرآن به آن پرداخته است؟ انطباق دیدگاه مفسران فریقین در دستیابی به پاسخ این مسأله اهمیت دارد. هدف از این پژوهش، یافتن مؤثرترین عامل در جلب تکریم الهی و تحقق برتری انسان است؛ زیرا این عامل می‌تواند رابطه میان تکریم و تفضیل را مشخص نماید. پژوهش حاضر به‌صورت تطبیقی، با بهره‌گیری از شیوه تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به بررسی موضوع پرداخته است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که تکریم الهی، به دو جهتِ نعمت‌های عام و خاص الهی است که انسان از آن برخوردار شده است؛ اما مقام تفضیل و برتری او بر سایر موجودات، با تقوا و بندگی خداوند معنا می‌یابد؛ در غیر این صورت بشر نه‌تنها افضل نیست که اضلّ است.
 

تازه های تحقیق

نتیجه

بررسی آراء مفسران فریقین، نشان می‌دهد که به‌کارگیری دو واژه تکریم و تفضیل به دنبال هم، گویای شأن و منزلت انسان در ابعاد مختلف تکوینی، تشریعی و عملکردی است. ازاین‌رو نتایج ذیل در تحقیق حاضر به دست می‌آید:

  1. بخشی از کرامت انسانی، به دلیل برخورداری از نعمت‌هایی است که خداوند در اختیار انسان قرار داده و سایر موجودات از آن بی‌بهره هستند. اشرف نعمت‌های الهی برای انسان، عقل و خِرَد است.
  2. از جنبه دیگر خداوند متعال، انسان را به نعمت هدایت متنعم فرموده تا به‌وسیله آن سعادت خود را تضمین نماید. هر دو نعمت یادشده به انسان اختصاص دارد. هر فردی از افراد انسان به میزان قابلیتی که دارد، از نعمت‌های تکوینی و تشریعی بهره‌برداری می‌کند.
  3. آنچه بشر را تا عالی‌ترین درجات قرب الهی بالا می‌برد، برخورداری از نعمت اختیار و حق انتخاب است. بندگی انسان در مسیر تعالی و قرب الهی بر اساس همین نعمت استوار است. واژه تفضیل نیز از همین نعمت اختصاصی نشأت گرفته؛ زیرا ملائکه نیز فقط در مسیر آنچه تکلیف شده‌اند، حرکت می‌کنند و اختیار خلاف آن را ندارند. انسان به‌واسطه این فضیلت، برتری یافته است.
  4. این فضیلت میان نوع بشر نیز تفاوت و امتیاز ایجاد نموده است. هرکس در جهت بندگی گام بردارد، برتر است و هرکس جهت دیگری را انتخاب نماید، در جهت خلاف کرامت ذاتی خود حرکت کرده،‌ تا نازل‌ترین درجات حیوانی تنزل می‌یابد؛ ازاین‌رو تکریم الهی و کرامت انسانی با بندگی معنا می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Views of Shiite and Sunni Exegetes regarding the Relationship between Honor and Favor (with emphasis on verse seventy of the al-Isrāʾ Chapter)

نویسنده [English]

  • Reza Najafi
 Lecturer, Department of Islamic Teachings, Persian Gulf University, Bushehr, Iran | najafi@pgu.ac.ir. ORCID ID: 0000-0003-1626-7992
چکیده [English]

Based on verses of the Holy Quran, a human being is the most noble of creations. On one hand, he has the potential to ascend to the proximity of God and on the other hand, is capable of falling to the lowest level. Honor and favor have been mentioned consecutively in verse seventy of the al-Isrāʾ Chapter. Divine Majesty has bestowed honor upon human beings so that they are in a superior position. Now what is the relationship between honoring and favoring that the Quran has addressed? The conformity of the views of Shiite and Sunni exegetes in attaining the answer to this question is important. The goal of this study is to find the most effective factor in attracting divine honoring and the realization of human superiority because this factor can identify the relationship between honor and favor. The present article has studied this topic comparatively using the descriptive-analytic method and library resources. The results of this study show that divine honoring is in two forms, general and special divine blessings that human beings possess. However, his position of favor and superiority over other creations is meaningful with God-wariness and servitude; otherwise, not only are human beings not superior, they are misguided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : honoring
  • favoring
  • excellence
  • human dignity
  1. قرآن کریم.

    نهج‌البلاغه.

    1. ابن عاشور، محمد بن طاهر (1420 ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسه التاریخ ‌العربی.
    2. ابن فارس، ابوالحسن احمد بن زکریا (1420 ق)، معجم مقاییس‌اللغه، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
    3. بروجردى، سید محمدابراهیم (1366)، تفسیر جامع، چاپ ششم، تهران: انتشارات صدر.
    4. ثقفی ‌تهرانی، محمد (1386)، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، چاپ سوم، تهران: انتشارات برهان.
    5. جعفری، محمدتقی (1386)، پیام خرد (مجموعه مقالات و سخنرانی‌های بین‌المللی)، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
    6. جوادی آملی، عبدالله (1388)،حق و تکلیف در اسلام، چاپ سوم، تهران: انتشارات بهار.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1381)، صورت و سیرت انسان در قرآن، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
    8. جوادی آملی، عبدالله (1368)، کرامت در قرآن، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
    9. جوادی آملی، عبدالله (1385)، هدایت در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
    10. حویزی، عبد علی بن جمعه (1415 ق)، تفسیر نورالثقلین، تصحیح هاشم رسولی، چاپ چهارم، قم: انتشارات اسماعیلیان.
    11. دهخدا، علی‌اکبر، دهخدا (بی‌تا)، فرهنگ واژگان فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    12. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، دمشق: دارالعلم الدار الشامیه.
    13. سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب‌الله (1406 ق)، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    14. عمید، حسن (1375)، فرهنگ لغات فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    15. عیاشى، محمد بن مسعود (1380)، تفسیر العیّاشی،‏ محقق، مصحح، رسولى محلاتى، هاشم، ‏تهران: المطبعة العلمیه.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین (1393)، تفسیر المیزان، مترجم موسوی همدانی، چاپ چهارم، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    17. طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا)، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، مترجم حسین نوری همدانی، تصحیح مسترحمی، تهران: انتشارات فراهانی.
    18. طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
    19. طریحى، فخرالدین (1375)، مجمع البحرین، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی مرتضوى.
    20. طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث‌ العربی.
    21. طیب، سید عبدالحسین (1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلام.
    22. فخر رازی، محمد بن عمر (1420 ق)، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: مکتب تحقیق دار احیاء التراث‌ العربی.
    23. فراهیدى، خلیل بن احمد (1410 ق)، کتاب العین، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
    24. قرائتی، محسن (1387) تفسیر نور، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    25. قرشى، سید علی‌اکبر (1371) قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    26. مجلسى، محمدباقر (1403 ق)، بحارالانوار، محقق، مصحح، جمعى از محققان‏، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
    27. مصطفوى، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مؤسسه ترجمه و نشر کتاب.
    28. مطهری، مرتضی (1377)، یادداشت‌های استاد مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
    29. مطهری، مرتضی (1373)، انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا.
    30. مطهری، مرتضی (1376)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات صدرا.
    31. مغنیه، محمدجواد (1378)، تفسیر کاشف، ترجمه موسی دانش، قم: انتشارات بوستان کتاب.
CAPTCHA Image