هفت آسمان قرآن از منظر صدرالمتالهین و فخر رازی

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام دانشگاه قم

چکیده

آسمان های هفت گانه از جمله مفاهیمی است که در قرآن کریم مورد استفاده قرار گرفته است. اندیشمندان در تفسیر هفت آسمان و تبیین مفهوم آن بر دیدگاه واحدی اتفاق نظر ندارند. صدرالمتالهین بر این باور است که شناخت هفت آسمان از طریق ابزارهای حسی و مادی امکان پذیر نیست و تنها با تمسک به قرآن و حدیث می‌توان به حقیقت آن دست یافت. وی هفت آسمان را منطبق بر عالم مثال می داند. از سوی دیگر فخر رازی در تفسیر هفت آسمان به هیات بطلمیوسی متمسک شده و تعریفی بر اساس نظر منجمین ارائه داده است. بر اساس دیدگاه وی هفت آسمان، هفت فلک مادی اند که به گرد سیاره زمین قرار دارند. در این مقاله پس از تبیین دیدگاه ملاصدرا و فخر رازی در باب هفت آسمان، دیدگاه فخر مورد نقد قرار گرفته وترجیحات نظریه ملاصدرا مبتنی بر شناخت هفت آسمان تنها از طریق آیات و روایات بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Seven Heavens of the Holy Quran in Mulla Sadra and Fakhr Razi's View

نویسندگان [English]

  • Zohreh Borqhe'i 1
  • Seyedeh Fatemeh Yazdan Panah 2
1 Corresponding author, Assistant professor of department of philosophy and theology, University of Qom,
2 MA of philosophy and theology, University of Qom, nearyas1@gmail.com
چکیده [English]

Several Quranic verses have mentioned the concept of the "Seven Heavens". There is no unanimity among the scholars about its interpretation and meaning. Mulla Sadra believes that it is impossible to understand the seven heavens through sensory and material tools, and that the only way to understand its truth and essence is to appeal to the holy Quran and Hadith. He considers the seven heavens as the world of imagination. On the other hand, Fakhr Razi appeals to Ptolemaic system of astrology to interpret the seven heavens and provides a definition based on astrologers' view. He believes that the seven heavens are seven material spheres which go around the Earth. Elaborating on Mulla Sadra and Fakhr Razi's view on the issue, the present paper criticizes the latter's view, and approves and emphasizes on the former's view which is based on Quranic verses and hadiths.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the seven heavens of the holy Quran
  • the world of imagination
  • the seven spheres
  • Mulla Sadra
  • Fakhr Razi
  • Ptolemaic system of astrology

نتیجه

مطابق نظر صدرالمتالهین هفت آسمان قرآن با نظر به آیات و روایات مطابق با عالم مثال است. ملاصدرا با آن که نسبت به طبقات آسمان های هفتگانه سخنی به میان نمی آورد و ادراک امور سماوی را منحصر در ذات صانع آنها می داند، اما هفت آسمان قرآن را موطنی می داند که حقایق مثالی و جزئی در آن رقم می خورد. وی آسمان های هفت گانه را موطن ملائکه ای می داند که تدبیر امور عالم ماده را برعهده دارند که به ملائکه عماله مشهورند. بنا بر این آن چه در عالم ماده رخ می دهد بر اساس آن دسته حقایق مثالی است که در عالم مثال یا همان هفت آسمان وجود دارد که به دست ملائکه عماله رقم می­خورد.

فخر رازی نیز آسمان های هفت گانه را که در آیات مختلف قرآن بدان اشاره شده با توجه به دیدگاه رایج منجمان بطلمیوسی تفسیر می کند که بطلان آن در زمان ما آشکار شده است. وی براین تطبیق دلیلی ارائه نداده است.

  1. ابن عاشور (1984م)، التحریر و التنویر، تونس، الدار التونسیة للنشر.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1383ش)، تفسیر تسنیم، چاپ چهارم، قم، نشر اسراء.
  3. سبزواری، ملاهادی (1369ش)، شرح المنظومه، تهران، نشر ناب.
  4. سبزواری، ملاهادی(1383ش)، اسرار الحکم، قم، مطبوعات دینی.
  5. سروش، عبد الکریم (1386ش)، بشر و بشیر، روزنامه کارگزاران، 20/12/ 1386
  6. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1302ق)، مجموعه الرسائل التسعه، تهران، بی نا.
  7. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1354ش)، المبدا و المعاد، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  8. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم(1360ش) الف، اسرار الآیات، تهران، انجمن حکمت و فلسفه.
  9. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1360ش) ب، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعی للنشر.
  10. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1363ش)، مفاتیح الغیب، تهران، موسسۀ تحقیقات فرهنگی
  11. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1366ش)، تفسیر القران الکریم، چاپ دوم، قم، انتشارات بیدار.
  12. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1375ش)، مجموعه رسائل فلسفی، تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران، انتشارات حکمت.
  13. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1383ش)، شرح اصول کافی، ج4، تعلیقات المولی علی النوری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  14. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1387ش)، المظاهر الهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، تهران، بنیاد حکمت صدرا.
  15. صدر المتألهین، محمد بن ابراهیم (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث.
  16. طباطبایی، سید محمد حسین(1417ق)، تفسیر المیزان، چاپ پنجم، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  17. طباطبایی، سید محمد حسین(1999م)، الرسائل التوحیدیة، بیروت، النعمان.
  18. طنطاوی(2004م)، الجواهر فی تفسیر القران الکریم، بیروت، دارالفکر.
  19. فخرالدین رازی(1420ق)، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  20. قیصری، داود(1375ش)، شرح فصوص الحکم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  21. قیصری، داود (1381ش)، رسائل قیصری، تهران، موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
  22. کاشانی، کمال الدین عبدالرزاق(1380ش)، مجموعۀ رسائل و مصنفات کاشانی، تصحیح و تعلیق مجید هادی زاده، چاپ دوم، تهران، میراث مکتوب.
  23. مجلسی، محمدباقر(بی تا)، بحارالانوار، موسسة الوفاء، بیروت.
  24. میرداماد(1367ش)، القبسات، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  25. میرداماد(1381ـ1385ش)، مصنفات میرداماد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
CAPTCHA Image