نوع مقاله : علمی و پژوهشی
نویسندگان
1 استادیارگروه علو م قران و حدیث دانشگاه یاسوج
2 استادیار گروه فلسفه دانشگاه یاسوج
3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
چکیده
تازه های تحقیق
بررسی تفاسیر قرآن کریم، بهروش تاریخی نشانگر، تأثیر پیشفرضهای کلامی مفسران، با گرایشهای مختلف کلامی است. پیشفرضها، اطلاعاتی است که مفسر بر اساس آنها اقدام به تفسیر میکند. این پیشفرضها ممکن است، سبب فهم صحیح یا سوء فهم از یک متن گردد. درباره حیطه و میزان تأثیر این پیشفرضها بر فهم مفسر، دیدگاههای مختلفی وجود دارد. برخی بهکلی معتقدند، نمیتوان از این نوع پیشفرضها رهایی یافت. برخی رهایی ازآن را تا حدی ممکن میدانند، و برخی دیگر بر این باورند که میتوان بهصورت کلی با آموزش و خودسازی از تأثیر این پیشفرضها جلوگیری کرد.
مسئله امکان یا عدم امکان رزق حرام، یکی از موضوعات اختلافی در تفاسیر شیعه و اهلسنت است که پیشفرض عدالت صحابه، سبب شده است تا اشعریها، به امکان رزق حرام نظر دهند. توجه تفصیلی به تاریخ اسلام و مسئله قتل عثمانبنعفان و مستندات تاریخی مفهوم رزق در سده نخستین، میتواند علت تاریخی این تفسیر را روشن سازد؛ زیرا در هنگام محاجه مسلمانان با عثمانبنعفان، به خاطر تصرف حرامش در ارزاق مسلمانان، به آیه 59 سوره یونس استناد شده است. ولی در زمان حکومت معاویه، با پیدایش فرقه عثمانیه اقدامات مهمی در راستای توجیه خطاهای مسلّم این خلیفه صورت گرفته است. همین موضوع سبب پیدایش تفسیر کلامی دامنهداری از مسئله رزق حلال و حرام در تفاسیر نیز شده است. اشاعره قایل به امکان این رزق هستند و شیعه و معتزله قایل به عدم امکان هستند. هر دو گروه نیز قول خود را مستند به مفهوم لغوی واژه رزق کردهاند. اشاعره رزق را به «کل ما انتفع به من الحیوان» و شیعه بهمعنای «کل ما انتفع به الحیوان و لا مانع له من المحذور» گرفتهاند. درحالیکه هیچکدام از دو معنای یاد شده، معنای ریشهای و دقیق واژه رزق نیست.
برای رهایی ازاین پیشفرضها، از دو ابزار ریشهشناسی و معناشناسی در واژه رزق بهره برده شد. واژه معادل رزق در کتاب مقدس، واژه رقة، بهمعنای هدیه و بخشش از روی احسان و شفقت است. واژگان همریشة رزق، مانند زقّ، بهمعنای پرندهای که با نوک به جوجه خود غذا میدهد. و واژه رقّ بهمعنای رحمت و دلسوزی را نشان میدهد. یکی از مفاهیم ریشهای در واژه رزق، مفهوم احسان و دلسوزی است. چیزی که هیچکدام از مفسران در فهم واژه رزق به آن دقت نکردهاند. تبیین اجمالی حوزه معنایی رزق در قرآن کریم، نشان میدهد، رزق نوعی از هدیه است که خداوند به بندگان خود، با شرایط و ویژگیهای خاص هدیه، عطا میکند. حال اگر مسئله امکان رزق حرام بهعنوان پرسشی مطرح شود، پاسخ آن است که این خطا در تفسیر متکلمان، از ناحیه عدم ارایه مفهوم دقیقی از واژه رزق به وجود آمده است.
بنابراین، به دو دلیل نمیتوان رزق را شامل مال حرام دانست. نخست آنکه، به گفتة خود اشعریون، رزق هرآنچیزی است که مورد انتفاع واقع شود، و بیتردید مال حرام نفعی ندارد؛ بلکه ضرر مهمی دارد و آن خسران حقیقی و عذاب آخرت است.
دوم آنکه، رزق باید ازروی رحمت و دلسوزی داده شود. رزق، ازروی فضل و رحمت خداوند است؛ مالی است که سبب رشد جسمانی و هدایت انسان میگردد. این درحالی است که نمیتوان مال حرام را از روی دلسوزی به کسی عطا کرد.
تقابل معنایی رزق با متاعی که که کفار از آن بهرهمند میشوند، در آیة 131 سورة طه، میتواند نشانگر آن باشد به این معنا که رزق نمیتواند مال حرام باشد. این آیه بهعنوان یک استدلال زبانی، میتواند پس از این، در این موضوع مستند مفسران قرار گیرد. همچنین روشن شد، مفسران اشعری در استناد به آیه 6 سوره هود، در بحث امکان رزق حرام، سیاق آیات پیشین و پسین را در نظر نگرفتهاند. این آیه نشانگر، وجود قابلیت دریافت رزق در همه انسانهاست که با نوع عملکرد خود میتوانند از رزق بهرهمند، یا محروم باشند. بنابراین، میتوان گفت، با استفاده از ابزارهای دانش زبانشناسی میتوان تا حد زیادی از تأثیر پیشفرضهای کلامی در تفسیر جلوگیری کرد.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Consciously or unconsciously, Shi’ite, Mo’tazila, and ‘Ashari commentators have consistently been affected by their own Kalami presumption during the exegetic history of the Noble Quran. One of the issues in this regard is the possibility or impossibility of Haram aliment. In order to investigate this exegetic subject, first historical origins on how it entered the Quranic exegesis should be illuminated through historical study. Then, we should achieve a new and valid understanding of this term using linguistic devices such as etymology and semantics.
The study of the history of Islam indicates that unlawful withholding of Muslims’ property especially public aliment by Othman ibn Affan is one of the most important causes which led to his killing. In the 2nd century A.H., this issue turned to a serious Kalami argument between Shi’ite and ‘Ash’ari denominations. In that historical period, it has been attempted to justify the unlawful withholding of Muslim’s property by the third Caliph using justification such as justice of Sahabe (companions), determinism, and references to the Quran. The etymological and semantic study of the term “aliment” shows that none of the exegetic and terminological books have surveyed the origin of this term because they were affected by the above mentioned serious argument. The etymology of “aliment” reveals that benevolence and mercy are key concepts in this term. The semantic investigation of “aliment” shows that this term in the Noble Quran means giving gift and it cannot be applied for Haram property. Using this method, represents new and valid evidence from the Noble Quran rejecting the possibility of Haram aliment.
کلیدواژهها [English]
ارسال نظر در مورد این مقاله