بررسی تطبیقی استناد اختلاف قرائات به اجتهاد یا سنت

نوع مقاله : علمی و پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن

چکیده

موضوع این مقاله بررسی دو نظریه استناد اختلاف قرائات به اجتهاد قاریان یا سنت نبوی است. بر این اساس، نخست با بیان اجمالی کیفیت اختلاف قرائات، مساله استناد قرائات به اجتهاد یا سنت، به عنوان محل اختلاف تبیین شده، آنگاه دلائل هر دو دیدگاه بررسی و نقد شده و ثابت گردیده است که عالمان قرائت، قرائت غیر مستند به سنت را معتبر نمی‌دانند و مدعیان استناد قرائات به اجتهاد، میان اجتهاد در قرائت و اختیار قرائت به صورت استدلالی، خلط کرده‌اند. افزون بر آن در برخی موارد که صحابه رسول خدا(ص) اجتهاد کرده‌اند، برخی دیگر از صحابه در برابر اجتهادات آنان ایستاده‌اند. نیز دیدگاه استناد اختلاف قرائات به سنت از دو حیث سنت متواتر و آحاد مورد بررسی و نقد قرار گرفته و ثابت شده است که بر فرض صحت تواتر قرائات پس از زمان پیامبر(ص)، افزون بر آنکه تواتر نقشی در صحت محتوای قرائات ندارد، قاعده در فرض تعارض به جهت علم اجمالی به اینکه همه قرائات مراد واقعی نیست، رجوع به قرائت اظهر و در صورت نبود آن، تساقط قرائات و رجوع به دلیل دیگر است.

تازه های تحقیق

 

نتیجه گیری

بررسی شواهد حاکی از آن است که عالمان قرائت بر عدم اعتبار قرائت غیر مستند به نقل و روایت، اجماع دارند. و قائلان به استناد قرائات به اجتهاد، میان اجتهاد در قرائت و اختیار قرائت به صورت استدلالی، خلط کرده ند، آنچه در عبارات عالمان قرائت مشاهده می­شود استدلال برای اختیار قرائت است و این به معنای اجتهاد در اصل قرائت نیست. و برخی از صحابه که مبادرت به اجتهاد در قرائت کرده­اند، قرائت آنان پذیرفته نشده و برخی دیگر از صحابه ادعای آنان را انکار کرده­اند. در نتیجه ادعای نقش اجتهاد در اختلاف قرائات، صحیح نبوده و با واقع انطباق ندارد.

همچنین روشن گردید که ادعای استناد قرائات به سنت نیز دارای اشکال است زیرا با توجه به اینکه قرائات پس از دوران صدر اول شکل یافته است، فرض تواتر قرائات تنها پس از زمان پیامبر (ص) قابل تصور است، افزون بر آن در صورت تعارض قرائات، مقتضای تواتر قطع به قرائات از حیث سند و صدور است، نه قطع از حیث دلالت، از این رو قاعده در فرض تعارض رجوع به قرائت اظهر است و در فرض نبود اظهر مقتضاى قاعده تساقط قرائات است. (آیت الله العظمی فاضل، مدخل التفسیر، ص 153و 154) در صورتی که مستند قرائات خبر واحد باشد افزون بر آنکه قرآنیت قرآن با مستند ظنی ثابت نمی شود، نمی توان احراز کرد که راویان قرائات، واجد شرائط حجیّت هستند. بر فرض واجد شرائط حجیّت بودن، با علم اجمالی به عدم صدور برخی از قرائات میان آنها تعارض واقع شده و ناچار از اعمال قواعد تعارض در باره قرائات خواهیم بود.

با توجه با اینکه تواتر قرآن نزد تمام فرق و مذاهب اسلامی قطعی بوده و تواتر آن مستلزم تواتر قرائات‏ نیست و عده ای قلیل ملتزم به تواتر قرائات شده­اند.[1] مفاد روایات شیعه مبنی بر اینکه قرآن بر یک قرائت نازل شده است، (محمد بن یعقوب، کلینی ، کافی،  ج ‏2، ص  631. و ص  635.) و عالمان شیعه آن قرائت واحد را پذیرفته اند، (محمد بن على، شیخ صدوق، اعتقادات الإمامیة، ص 86. فضل بن حسن، طبرسى، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، ص 38. محمد بن شاه مرتضى، فیض کاشانى، الصافى فى تفسیر القرآن، مقدمه هشتم، ص 38.) جامع­ترین دیدگاه در باره قرائات است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of the Difference between Recitations with Reference to Ijtihad or Sunnat

نویسنده [English]

  • mohammad sadegh yousefimoqaddam
Director of the Research Center for Quranic Sciences and Culture
چکیده [English]

 
Received: 21/04/2019   |   Accepted: 20/06/2019 
The subject of this study is to survey two citation theories on the difference between 
Qur’anic recitations with reference to Ijtihad (independent reasoning) by the reader 
(Qari) or Sunnat-e Nabawi (the prophetic tradition). In this regard, first a brief review of 
variants in the recitation of the Qur’an as well as citation to Ijtihad or Sunnat as the 
source of discrepancy were mentioned. Then, the reasons of the two above viewpoints 
were critically analyzed, and it was proved that the scholars of Qira’at do not 
acknowledge the readings not approved by Sunnat. The results also showed that those 
experts who claim citation to Ijtihad in Qira’at have confused independent reasoning 
with logical free will in the recitation. Moreover, some companions of the Prophet 
(Sahabeh) have resisted against Ijtihad of some others in reading the Qur’an. The 
difference between the reading of the Qur’an was also critically analyzed from the 
perspective of citation to the tradition of Prophet in terms of “sunnat-e Mutawatir” 
(successive recognized and reliable sources) and “Ahad” (Not clearly traceable to 
Prophet Muhammad); and the results showed that the recitations are not Mutawatir and 
validated. Even the assumption of successively reliable recitations after the Prophet does 
not have an effect on the accuracy of the content of Qira’at. Since it is assumed that all 
recitations are not accurate, in case of having discrepancies we should refer to a more 
transparent (Azhar) one, and if not possible, those readings would be aborted and we 
should make a reference to another argument. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qira’at (Recitation)
  • Tawator (Successive)
  • Khabar-e Vahed (Not Clearly Traceable to the Prophet)
  • Sunnat (Tradition of the Prophet)
  • Ijtihad (Independent Reasoning)
  • Ikhtiar (Free Will)

مراجع

  1.  ابوالخیر ابن جزری، محمد بن محمد؛ النشر فی القراءات العشر، بی جا، دارالکتب العلمیه، بی تا

    1. ابن الجوزی، أبی الفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد، (1412 ه‍ - 1992 م.) المنتظم فی تاریخ الملوک والأمم، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة.
    2. أبی جعفر محمد بن جریر الطبری، (1415 ه‍ / 1995 م) جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بی جا، دار الفکر.
    3. البیلی، احمد؛ الاختلاف بین القراءات، بی جا، دار الجیل‏، بی تا.
    4. البیهقی، احمد بن الحسن؛ السنن الکبری، بی جا، دارالفکر، بی تا.
    5. ثعلبی نشابوری، احمد بن ابراهیم، (1422 هـ) الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
    6. خویی، سید ابوالقاسم، (1411ﻫ.) کتاب الصلاة(مستند العروة الوثقی)، قم، مدرسة دار العلم.
    7. ذهبى، محمد بن احمد بن عثمان، معرفة القراء الکبار على الطبقات و الأعصار، بی جا، مرکز البحوث الاسلامیة، بی تا.
    8. زرکشی، بدرالدین محمد ابن عبدالله، (1410 ق / 1990 م) البرهان فی علوم القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالمعرفه.
    9.  زمخشری، محمود بن عمر، (1407ﻫ) الکشاف عن الحقایق غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت، دارالکتب العربی.
    10.  سجستانى، ابو بکر بن ابى داود، کتاب المصاحف‏، ‏بی جا، الفاروق الحدیثه للطباعه والنشر، بی تا.
    11.  سیوطی، جلال الدین، (1421 ق / 2001 م) الاتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب العربی.
    12.  سیوطی، جلال الدین، (1421ﻫ.) التحبیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالفکر.
    13. سیبویه، عمرو بن عثمان، الکتاب، چاپ سوم، بیروت ، موسسه اعلمی، بی تا.
    14.  شیخ أبو الفتوح رازی، (1371 ش) روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، ( فارسی )، انتشارات آستان قدس رضوى.
    15. صدوق، (1403 - 1362 ش)، الخصال، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه،
    16. الفضلی، عبدالهادی، القراءات القرآنیة، چاپ سوم، بیروت، دارالقلم، بی تا.
    17.  قدوری الحمد، غانم، (1423)محاضرات فی علوم القرآن، چاپ اول، عمان، دار همار.
    18.  قدورى الحمد، غانم؛ رسم المصحف‏، بی جا، دار عمار، بی تا.
    19.  القیسی، أبی محمد مکی بن أبی طالب، (1401 ه/ 1981م) الکشف عن وجوه القراءات السبعة و عللها و حججها، - تحقیق محیی الدین رمضان، بیروت، مؤسسة الرسالة.
    20. کلینی، الکافی، (1363ش)، پنجم، دار الکتب الإسلامیة - تهران – ایران.
    21.  محمد بن الحسن بن فروخ ( الصفار )، (1404 - 1362 ش) بصائر الدرجات الکبری، منشورات الأعلمی،  طهران.
    22.  محمد مختار، تاریخ النحو العربی فی المشرق و المغرب،‏ دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه،‏ چاپ اول، بیروت، بی تا‏.
    23.  معرفت، محمد هادی، (1415ﻫ.) التمهید فی علوم القرآن، چاپ دوم، قم، موسسة النشر الاسلامی.
    24.  مقدسی، ابوشامه، (1424) المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز، چاپ اول، بیروت، دارالکتاب العلمیة.
    25.  ناظر الجیش، محمد بن یوسف؛‏ التسهیل المسمى تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، چاپ اول، قاهره، دار السلام، بی تا‏.
    26.  النووى، محیى الدین یحیى بن شرف‏؛ التبیان فی آداب حملة القرآن‏، بی جا، موسسة الرساله‏، بی تا.
    27.  الهیثمی، علی بن ابی بکر، (1408ﻫ.) مجمع الزواید، بیروت، دارالکتب العلمیة. 
    28.  صابر حسن محمد ابو سلیمان‏، أضواء البیان فی تاریخ القرآن، دار عالم الکتب‏، ریاض، بی تا.
    29.  احمد محمود عبد السمیع الشافعى الحفیان، ‏التجدید فی الإتقان و التجوید، دار الکتب العلمیه، بیروت، بی تا.


    [1]. البیان فی تفسیر القرآن، ص157- 158  مدخل التفسیر، مدخل التفسیر، ص 146- 152.  التمهید فی علوم القرآن، ج‏2،  ص  79. البرهان فی علوم القرآن    ج‏1   ص : 465.

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار